Author: aznimi

Lusoga proverbs – OMUKWANO

Omukwa ndala; amanhika masasula

Lusoga proverbs – OMUTO

Omuto akuba engoma omukulu yakina
Omuto akulira ku miigo
Omuto anaabye mu ngalo alya na abakulu
Omuto bwa anala embuga, agyeta lulaalo
Omuto eyabonaku awula omukulu atabonangaku
Omuto mbuzi, eyayibwa wa munhwa
Omuto no mwangu wo kutuma; lubaale atuma mpegho
Omuto ye aidhi amaadhi ye gagwa

Lusoga proverbs – LUSOGA PROVERBS

Abe kika bilandi; bikonagana aye tibyatika
Abaghala byayi; tibiwa mu bigogo
Abakazi ndagala; bwe dhikula dhe yalilwa
Abakulu balya ebilungi; talwa kugwa na lukekenene
Abasaadha bali endha eyo; yalobera mukazi we okugya eka
Abasaadha isubi; lisiba lina lyo
Abita yenka; nsega ne dhibika
Abuza naatuuka
Agatafumbye inhoko; olyaku makaagha
Aghakula enume; tighakula ndala
Aghali omugenge; tofunhira gho ngalo
Agya e Mukono; abala itaanu
Aka muna mpaaya; mpaagho ali nako
Akaiga ke wasomoka; gakuwa nga kakaali gho
Akakookola; kaita omulya
Akaliba akendo; okabonera ku mukonda
Akaliku eibeere; ti keeteka kyama
Akaliku empegho; ti kalagwa muliro
Akalilya; tikatisibwa ikoli
Akalya amawa; naakamanha bwe kagalula
Akanaakulya; kakwidha na ighondho
Akanta iba; yesiga bugyo
Akasiisa akataluma; kebeeta ente ya abaana
Akatokato; kakira enkolwa
Akeezimbira; tikaba kato
Akubonabona; takweta mugeni
Akubonaku akatono; akira alagiriza
Akuboneraku; naakwiisania
Akugha amagezi; akira akughola
Akugheera omwana; akira nakwagaire nga
Akusigula; takukwa
Akusinga; akukubya gwo olina gwo
Akusinza enku; akusinza ne eivu
Akutandaigira; takusaasira
Ali ni inhina omuto; tabulwa lataa we
Alinda omuto; amusubya mbiro
Alinga omwana ye nhindo, naamunhiza
Alwalira ku ngira; tafa
Alya eigi; yesubya muwula
Amaabuli gh’ogamoodhera; ghogatendera
Amaadhi amatono; gaboza ente
Amaani tigalya; empasa temwa kirevu
Amaani tigalya; enseete telya lugyo
Asaasira omuto; naamuliza
Asaba ensigo; olwema yesiga eli mu kilandi
Asaba omunafu; asaba bwa atoola
Asiba endalu; tagitya
Asonkera; akira omulima naibimbi
Ataabona mukaire buto; ati edhakwa ono dhaafaaki?
Ataidhukira bya ira; tafumbaata mukaire
Atanekontola; tamanha kudhooma
Atanhuunha alobera abaghala okunhuunha
Atasiima; yeimya
Ayazika empasa; tata yo matu
Azira maino; Katonda ya agha emamba
Baana bazaanhe; nga kuliku owuwo
Baana bazaanhe; nga owuwo mulenzi
Bakakube; tayaza kika
Bakuseera; takwazika
Bakuseka magya; amaira weeyanga
Basindika ikere; baliyunga magulu
Basumulula nga oghenha; ebiyuyika byo yenda
Bilwa bifu; bighoomera mwene byo
Bitambite; ti lugendo
Bugubugu; ti muliro
Bukusuba; wayagaana mukyalilwa wo
Bwa amira amalusu; takukobera
Bwa keeghulumpa;
Dh’emelera ku bukalu dhanhwa
Ebikolimo by’enkoko; tibiita ikoli
Ebikumu ebibiri; ne ebiita enkukunhi
Edhinunula omunaku; Kibumba adhighumba igulo ilala
Egyagayaga ne miguito; mwino gha aba alinda omira mabaale mwayazayaza entumbi
Eibuga lya kalintaka; ti libulaku lutungo
Eibula lya amaadhi; libooza ente
Eibula; likwesa mwanhoko omugeni
Eitaka lino; izaghula
Ekibira, nvuluga; kimala kya ika
Ekibira; kiika
Ekibita ghaigulu, otega ghansi; empungu te lya bire
Ekidiba; kiira bwene kyo
Ekighaluko; tikinhaga byenda
Ekilikubinza kukyalo; butaidhuza ibuga lya mwami
Ekinaafa ti kighulira ngombe
Ekinaataama; ti kighulira bulezi
Ekisiima omughonzi; no omughongerwa
Ekisulula; ti kigonzeka
Ekitaamirike; okighulirira mu mamiro
Ekitawa gho; kikugha engaba
Ekiteezaala kizika
Ekiwunha; kyeyetera ekikilya
Ekyeni kyo omubi; kisabira omulungi amaadhi
Ekyomukodo; kiliibwa muguminkiriza
Eliiso lyo mukulu; aghailugala na aghabona
Eliliireku; tekeba
Embago eno; ni izaghula
Embeera okusebengelera; oti kisese kya mukose
Embuuza; ne enoga omuunhu
Embuzi lwe efa; lwe emanhikaku mwene yo
Embwa tenona magumba; enona lughayo
Embwa; ti yelabira masuntumalire ga inha yo
Emigobangobana; gyalobera enhindo okweigala
Empale; akugha nkaire
Empambo; eva kukilyo
Empanga ebiri; tidhisibwa ku lughe lulala
Enaafa teghulira ngoma
Enaku; esengula ekigogo
Enda elimilwa; teibilwa
Enhonhi enkulu; ne eyegesa ento okunia mu kisu
Enimi; ne edhilya ebisu
Enkoko enzaire; etakulira inhuma
Ensoghera ekwenda; ne ekugwa ku ibwa
Entaama okusirika; ti kugilobera kumanha mbuzi ye
Ente enielelezi; avumisa ekigo
Entoola ghatono; ekuliisa no mugeni
Enume eyesenda; ne efula
Enume; akulira bigwo
Etali wuwo; okina matyama
Ewa mwino onona yo nzimba; ti nfumba
Eyo mufumbo; te menha ntamu
Eyo mukodo; tewa kwebaza
Eyakisekulamu; na amanha bwe kisambusa
Eyegemamu; ti yegemamu lulala
Eyegha empi; ye badhikuba
Gabooloogera muganda wo; gatabooloogeire itaka
Gakulukutira ghe gaakulukutiraku
Ge bagimbira walulyo; luboga gaamelera
Bwe kuluma; ekulanga iva?
Ghe lukwagana; ghe lukwitira
Bwo oba ni mwino ogemelera; bwo mulekula ensolo
Bwo obinga musaadha mwino; olekamu edhinaira
Bwo odeeba omukaire; omugha enda
Gho olireka amaziga; toleka gho mere
Gho onaira toyona gho
Bwo ndobera oyo; ndyeita
Gho sula olulala; obala gho
Gonka mughala; ti gasaala
Igambo ibi; wamwenge alyagaana ku mwoyo
Kabwidhibwidhi; nomwana wo mulogo
Kaighulo ka lumbe; kanona kainaako
Kange; kakira kaife
Katono; kalya bagwaine
Keezala; keekombelera
Kiti kyamuwogo; gho kisuula ghe kimelera
Kolya enkyo; kogwa nako
Ku maiso; ti kusitwa
Kusindika asutaime
Kuzanha na akwenda
Kwisa kilala oti nseete
Kyakulaga; ne kikwita
Kye walima; kifaanana kye wazaala
Kyeyendere oti ibwa lya ndhola
Lubaale akwenda; akuzimbya ku lubaale
Lukoghe akira ebuye isegya
Maiso mati; galamusa mwe gho
Makaya; te wuwo
Matono; galya bagwaine
Mpa muleyi; abona mberi y’agya
Mpolampola; ayiisa obusera
Mpulira agabanda
Mu kika olyamu olubavu; otasubiibwa
Muka omughumbi; aliira ku lugyo
Muka omughuulu; tabaaku matu
Muka omulamu; tafumbirika
Mulinda kulya; endhuba temulinda
Muto gha mega; tighaduuka?
Mwenamwena munhuunhe owa agalevu;
Mwene ghaka; taba mutono
Mwene kakomo; gha kasabira gho mugheera
Mwene kiswa; naakigha obukolo
Mwino akugha; yo ogha
Mwino kyakuzinza; okimanha
Naagho naagho; naasula mu ya mwine
No muto; akuba engoma wakina
Nalya mudi na mudi; taalwa kugona nzala
Ndi mufu muyaaka; tiidhi bifa magombe
Nditwaala bingi; alifa tagiire waibwe
Nhenda twogere; obwire bukya nga twogera kilala
Nkwole; takukairiya
Nsimye bukina; obuseka buseka ne enge ku mwoyo
Nsumulula nga oghenha; ebiyuyika by’oyenda?
Obita eghala aghalaavu; otabise kumpi aghabi
Obita mu byangu; nga azika mughalikwa we
Obitabitana oti nvu; dhikaali kumaza mutwe nga dhigiire dhituumira ku kirevu
Obufunvu magezi; takukobera kyamufunvuya
Obukulu ti bumanhi; Musoke taidhi nzige
Obulezi bwange ti busula; kwobwa ti muyigha
Obulo ti mughemba; ti babuta ku mwenge
Obutaseire inhoko; alyaku makaagha
Ogutaghuumulwa; gwaita mwene gwo
Okala ku ngulu; oti busa bwa mbogo
Okubuuza ti kwona; “Ole agiginhaire ni Kabaka?”
Okughaayira mulukone
Okule obone!
Okuli omunini; ti kukubwa lukonhogo
Okulinaana enhandha; ti kuliira
Okwaya omukulu; kukira okwaya ente enkaire
Okwelinda ti buti; ensanafu etambula eyasaamiliire
Oli mukanhu oti nkoko; emira ensanafu
Oli ne inani; nga alamusa eyeigaire
Oli ne kisa; nga ailiza omutulu emamba
Oli wa mukisa; nga aliibwa ensolo
Olulimi ti lugali
Oluseseme olulala ti luzuzuuza wa ndhagi
Omubiri ikubi; ghe bakuba gusebuka
Omugeni amaite endalo tazuba
Omugeni; ateta mutala
Omugeni; taghona lukonhogo
Omugwe nighewakamugha embooli; tiyelabira waibwe
Omukaire; agemera ku mere ye
Omukalabakalaba; akunhaga inhazala wo
Omukisa gwa mwino; ti gukutwaala ku mbuga
Omukobeku; aleka yo
Omukoloze; tafa ndhala
Omulala tamala nku ku luya
Omulalu gh’atundira nhyina; gh’ogulira
Omulalu; tabaaga mbwa
Omulamu tayenda ya mwine akube ibiri
Omumanhe ta kootakoota
Omumpi agema gh’atuka; enunga eluma itako
Omunaku kaghama; keelandiza konka
Omunhwa gw‘eitale gusigula ogwa ghansi nti tulye ebisu, ghe bituuka nga guvaagho
Omusaadha nduki; tebula kimuli kyeghunhizaaku
Omusigire amala bitono
Omusu omuzaire ti gufa
Omutamba taghemuka lulala
Omuti oguli agheeru; gughelera ni kighunga
Omuto ghaidhi; amaadhi ghe gatoonha
Omuto; asekera enaita ise
Omuvangano; gulesa bingi
Omuvangano; guliisa bingi
Omuzaire gheyeenhaanhira; nga omugumba yeetuukiire
Omuzaire tafa; yeyubula
Omuzizi azimba gutwe; nga nze mbuuza nda
Omwana; akulumya mu nvungulya
Omwana; akutyamya ki iyiga eisu
Omwavu; emamba agilya bikanto
Omwigo oguli eghala; ti gwita musota
Omwondho omutono; gukyamya enkoko ekyansuti
Omyoyo gu kuli ku mbali; oti gwa nsugunhu
Oteze ebona!
Owe ighali; agwana kigaire kya ntema yaasula nga yeetuukiire
Owe liiso; afughelera lilye
Owe ntaka; omufunga otamugayiiya
Owo lumoto; asiima nga alira
Owo muti mikyankya; nga ewomukanu maliro
Owa kasukasu; taiba mugaabe
Owa kasukasu; tayiyika malibu
Owa maani; taghuuna
Ti laagira biyendhe; nga obwina busembye
Ti lya katono; awunha mu kanhwa
Tugye tukube bakazi baife; akuba mugogo
Tunaabona; naabyeleeterezaaku
Waaba munobe waghansa eini; omwende analya ki?
Wafuuka ikaba lya muvule?
Waikangu yakawunha busanabusa; aye nga omukoonhieku
Webisa ku; oti Nabirye ku baana
Wekyukiza mu kiti; oti mpasa?
Welumya musota mufu
Wemenhera lutu kunda
Wesunga kugazira; nga besunga kugakwima
Wetalaatala; nga anaabaaga
Yakakuba ebenga akambe
Yebadhileegera; ti ye badhikubira
Yebagemera mu kituli; naaba omwibi
Yentaliyiigira; ti gilobera kulya mazi yetakula

Lusoga proverbs – OMUSAADHA

Omusaadha ikere; liva lyonka mu bwina
Omusaadha lusala; lutembetwa bangi
Omusaadha mpiso; tiyesiilwaku
Omusaadha omwavu nkono; etona mere
Omusaadha ya agya ya ayagaana baine

Lusoga proverbs – O

Obita eghala aghalaavu; otabise kumpi aghabi
Obita mu byangu; nga azika mughalikwa we
Obitabitana oti nvu; dhikaali kumaza mutwe nga dhigiire dhituumira ku kirevu
Obufunvu magezi; takukobera kyamufunvuya
Obukulu ti bumanhi; Musoke taidhi nzige
Obulezi bwange ti busula; kwobwa ti muyigha
Obulo ti mughemba; ti babuta ku mwenge
Obutaseire inhoko; alyaku makaagha
Ogutaghuumulwa; gwaita mwene gwo
Okala ku ngulu; oti busa bwa mbogo
Okubuuza ti kwona; “Ole agiginhaire ni Kabaka?”
Okughaayira mulukone
Okule obone!
Okuli omunini; ti kukubwa lukonhogo
Okulinaana enhandha; ti kuliira
Okwaya omukulu; kukira okwaya ente enkaire
Okwelinda ti buti; ensanafu etambula eyasaamiliire
Oli mukanhu oti nkoko; emira ensanafu
Oli ne inani; nga alamusa eyeigaire
Oli ne kisa; nga ailiza omutulu emamba
Oli wa mukisa; nga aliibwa ensolo
Olulimi ti lugali
Oluseseme olulala ti luzuzuuza wa ndhagi
Omubiri ikubi; ghe bakuba gusebuka
Omugeni amaite endalo tazuba
Omugeni; ateta mutala
Omugeni; taghona lukonhogo
Omugwe nighewakamugha embooli; tiyelabira waibwe
Omukaire; agemera ku mere ye
Omukalabakalaba; akunhaga inhazala wo
Omukisa gwa mwino; ti gukutwaala ku mbuga
Omukobeku; aleka yo
Omukoloze; tafa ndhala
Omulala tamala nku ku luya
Omulalu gh’atundira nhyina; gh’ogulira
Omulalu; tabaaga mbwa
Omulamu tayenda ya mwine akube ibiri
Omumanhe ta kootakoota
Omumpi agema gh’atuka; enunga eluma itako
Omunaku kaghama; keelandiza konka
Omunhwa gw‘eitale gusigula ogwa ghansi nti tulye ebisu, ghe bituuka nga guvaagho
Omusaadha nduki; tebula kimuli kyeghunhizaaku
Omusigire amala bitono
Omusu omuzaire ti gufa
Omutamba taghemuka lulala
Omuti oguli agheeru; gughelera ni kighunga
Omuto ghaidhi; amaadhi ghe gatoonha
Omuto; asekera enaita ise
Omuvangano; gulesa bingi
Omuvangano; guliisa bingi
Omuzaire gheyeenhaanhira; nga omugumba yeetuukiire
Omuzaire tafa; yeyubula
Omuzizi azimba gutwe; nga nze mbuuza nda
Omwana; akulumya mu nvungulya
Omwana; akutyamya ki iyiga eisu
Omwavu; emamba agilya bikanto
Omwigo oguli eghala; ti gwita musota
Omwondho omutono; gukyamya enkoko ekyansuti
Omyoyo gu kuli ku mbali; oti gwa nsugunhu
Oteze ebona!
Owe ighali; agwana kigaire kya ntema yaasula nga yeetuukiire
Owe liiso; afughelera lilye
Owe ntaka; omufunga otamugayiiya
Owo lumoto; asiima nga alira
Owo muti mikyankya; nga ewomukanu maliro
Owa kasukasu; taiba mugaabe
Owa kasukasu; tayiyika malibu
Owa maani; taghuuna

Lusoga proverbs – LUBAALE

Lubaale ayogerera mu bantu; nga kye bamukobye kituukiriire
Lubaale kya kughaire to kyegania; omutwalume ti yegania kwala bulili
Lubaale kya abiikira omunaku ti kivunda
Lubaale kya akutwiika to kyetwikula
Lubaale lughu; buli ava yo aluvaala bubwe
Lubaale mbeera nga ne mbiro kwo taire
Lubaale we kiswa tasonkwamu lwala
Lubaale wo mulamu tasamilirwa
Lubaale taidhi musiri gwa munafu
Lubaale yambwikaku; akasubi nga yekukuma ghagumu
Lubaalena abileeta; omwenzi okutyama ghebatamuzaale

Lusoga proverbs – OMULAMU

Omulamu aghaana kya mwine
Omulamu akuseka lubaale atakusese
Omulamu akutala lubaale atakutaze
Omulamu atyama ku kikye yayanga ekya mwine
Omulamu bigogo bighoolere, ti byekwekekamu
Omulamu mamba ya munie, efunduka mania
Omulamu mpiima, eketera luyi na luyi
Omulamu nswa noonde, tebulamu kamenhenhuka
Omulamu takwemaza yo
Omulamu tawaamu ‘ontoire aghazibu’
Omulamu ta yenda ya mwine ekube ibiri

Lusoga proverbs – M

Maiso mati; galamusa mwe gho
Makaya; te wuwo
Matono; galya bagwaine
Mpa muleyi; abona mberi y’agya
Mpolampola; ayiisa obusera
Mpulira agabanda
Mu kika olyamu olubavu; otasubiibwa
Muka omughumbi; aliira ku lugyo
Muka omughuulu; tabaaku matu
Muka omulamu; tafumbirika
Mulinda kulya; endhuba temulinda
Muto gha mega; tighaduuka?
Mwenamwena munhuunhe owa agalevu;
Mwene ghaka; taba mutono
Mwene kakomo; gha kasabira gho mugheera
Mwene kiswa; naakigha obukolo
Mwino akugha; yo ogha
Mwino kyakuzinza; okimanha

Lusoga proverbs – A

Abe kika bilandi; bikonagana aye tibyatika
Abaghala byayi; tibiwa mu bigogo
Abakazi ndagala; bwe dhikula dhe yalilwa
Abakulu balya ebilungi; talwa kugwa na lukekenene
Abasaadha bali endha eyo; yalobera mukazi we okugya eka
Abasaadha isubi; lisiba lina lyo
Abita yenka; nsega ne dhibika
Abuza naatuuka
Agatafumbye inhoko; olyaku makaagha
Aghakula enume; tighakula ndala
Aghali omugenge; tofunhira gho ngalo
Agya e Mukono; abala itaanu
Aka muna mpaaya; mpaagho ali nako
Akaiga ke wasomoka; gakuwa nga kakaali gho
Akakookola; kaita omulya
Akaliba akendo; okabonera ku mukonda
Akaliku eibeere; ti keeteka kyama
Akaliku empegho; ti kalagwa muliro
Akalilya; tikatisibwa ikoli
Akalya amawa; naakamanha bwe kagalula
Akanaakulya; kakwidha na ighondho
Akanta iba; yesiga bugyo
Akasiisa akataluma; kebeeta ente ya abaana
Akatokato; kakira enkolwa
Akeezimbira; tikaba kato
Akubonabona; takweta mugeni
Akubonaku akatono; akira alagiriza
Akuboneraku; naakwiisania
Akugha amagezi; akira akughola
Akugheera omwana; akira nakwagaire nga
Akusigula; takukwa
Akusinga; akukubya gwo olina gwo
Akusinza enku; akusinza ne eivu
Akutandaigira; takusaasira
Ali ni inhina omuto; tabulwa lataa we
Alinda omuto; amusubya mbiro
Alinga omwana ye nhindo, naamunhiza
Alwalira ku ngira; tafa
Alya eigi; yesubya muwula
Amaabuli gh’ogamoodhera; ghogatendera
Amaadhi amatono; gaboza ente
Amaani tigalya; empasa temwa kirevu
Amaani tigalya; enseete telya lugyo
Asaasira omuto; naamuliza
Asaba ensigo; olwema yesiga eli mu kilandi
Asaba omunafu; asaba bwa atoola
Asiba endalu; tagitya
Asonkera; akira omulima naibimbi
Ataabona mukaire buto; ati edhakwa ono dhaafaaki?
Ataidhukira bya ira; tafumbaata mukaire
Atanekontola; tamanha kudhooma
Atanhuunha alobera abaghala okunhuunha
Atasiima; yeimya
Ayazika empasa; tata yo matu
Azira maino; Katonda ya agha emamba

Lusoga proverbs – TI LYA

Ti lya abonesa nda
Ti lya ayolesa mubiri
Ti lya bibi nga inhina timugenge
Ti lya katono awunha mu kanhwa
Ti lya maliibwa omulinda kwa ndhala
Ti lya mu maana agatwala mu kigwo
Ti lya nako nga ti kake
Ti lya Ntuudhu, amuliira mu lugero
Ti lya nvubu nga enhanda emuli ghala