Engero za Baganda eza – M  – Luganda Proverbs prefix – M 

Engero za Baganda eza – M  – Luganda Proverbs prefix – M

 

luganda proverbs engero

1. Maddu ga ddenge : ofuuwa bw’okomba

2. Maddu tigaggwaako mulamu

3. Mafuta ga nte : gava mu nte ne gadda mu ddiba

4. Mafumu ogabuulira eyali agalwanyeeko

5. Magezi amaggye ku bugenyi : gaakubya Wakayima ku mutwe

6. Magezi g’atagenze : kaakano baziruma ebirenge (= ebinuulo)

7. Magezi g’omu : gaakisa Bigambo ku kkubo

8. Magezi muliro : bwe gukuggwaako ogunona wa munno

9. Magezi ntakke – – ( Amagezi ntakke: )

10. magoma gavugira aliwo

11. magulu ga ntungo : gasigala mu ssibiro

12. Majja-nkunene : ng’enswa egoba ennyonyi

13. Makoomi ga mwaka : n’omunafu akuma

14. Makulane : ng’emmese esula omw’omunafu

15. Makunale : ng’entanda eriko ekibya (or nva)

16. Mala okulya : ava ku mmindi ya taba

17. Mala okulya : enjuba temulinda

18. Mala okulya : takubuulira kiri ku mmere

19. Mala okulya : bw’ovaawo ye agamba, nti abadde amira ebitole

20. Mala okulya : ye akugeyera emmere

21. Malizi masajja : galira gavuumira (= gavuuvuuma)

22. Maluulu ga kyalo : tegakusuuza bbuzi lyo

23. Malya-nkolo : tegalagaana

24. Mamu, maamu : gye migogo

25. Mannyangwa : nga lumonde ow’omu kibanja

26. Manyi ga nnabugi : gamukubya akyali muto

27. Maanyi ga tulo : gava ku lukokola bw’otofunyako tiweebaka

28. Manyiira ku mwoyo : ng’endeku ey’obulago

29. Masannanzira : gatta omubuuza n’omubuuzibwa

30. Masappanzira gatutabye : tatta wa ggwanga

31. Masavu ga npaana : gasaala gakka kibira

32. Masenge ga muyiisa : tegaggwaamu mwenge

33. Maseeneeko : ng’okugulu kw’ejjenje

34. Masika ngabo : tigalema

35. Maaso amati : galamusa nnyinimu

36. maso g’enjala : gatuukira mu lusuku

37. maso mabi : tegayiwa tato

38. maso matono : gasinga ebitangalijja

39. Matankane : ng’empale y’omuseveni mpanvu si mpanvu, nnyimpi si nnyimpi

40. Mateerero : nti enkoko yange ebiika mu kyalo

41. Matole manene : teganyaga nnyini mwana

42. matu ga mubaazi : gawulira kya mbwa etwala ennyama yo omusaba takuwa

43. matu tegasula njala

44. Mavi ga mukulu : tigafukaamirira bwereere

45. Mavumirizi : tegatta gwe beeyana ennyo

46. Mawaggali : ng’eryambe ezziba

47. Mawolu tegatta ntamu

48. Mayanja assa bigere Lukumbi : ng’omutwe guli Sseguku

49. Mayirikiti gatikkira kwa mwaka

50. Maziga ga mmese : gajja na kamasu

51. Maziga ga musota : gajja na muggo

52. Maziribano : ng’omubi awonga nti ekibi kigwana wala

53. mazzi masabe : tegaloga (= tegamala) nnyonta

54. Mazzi matono : enkulu esooka okunywa

55. Mbadde mpoza ogw’embwa : ng’endiga erinnya ennyumba

56. Mbadde njagaliza embazzi : kibuyaga asudde

57. Mbadde nnalwemanya : ng’omunafu (= omukadde) atabaaza embazzi

58. Mbayiiyira ndya : agabira w’ebweru ng’ab’omu nju basula njala

59. Mbeera n’abiri : ne nnannyini nkoko nandimuleese

60. Mbidde ky’ekutuma : togaana

61. Mbijjukidde : omuwuulu enswa azimalira ku kiswa (= omuwuulu aziriira ku kiswa)

62. Mbikyusekyuse : enjuba tegwa e Bulemeezi

63. mayiro ntono : zikira okwekweka (= okwekisa)

64. Mboneredde : ) ali ku nkoomi ) tata muze ) y’amala abikola

65. Mboozi ensuulane – – ( Emboozi ensuulane: )

66. Mbuga ekwagala : ekira emitego gyonna

67. Mbuga ekwagala : ekuzimbya ku lwazi

68. Mbuga eramula

69. Mbuga teba lusuubo

70. Mbuga teba mmanga

71. Mbuga terimba

72. Mbuga tesiibulwa

73. Mbuggubuggu : ng’amazzi g’ekiryo

74. Mbugo mbi : zinyoomerwa ku katale

75. Mbuukire baaba w’abuukidde : kwe kumenyeka

76. Mbuzi ekogga : nnyiniyo n’agisanga

77. Mbuzi lw’efa : lwe bamanya nnyiniyo

78. Mbuzi mulanga : amaziga bule

79. Mbuzi nzadde – – ( Embuzi enzadde: )

80. Mbwa ekira ente

81. Mbwa etta na muyimbi

82. Mbwa na ngo

83. Mbwa nnyingi : ziwubya omusu

84. Mbwa ya kkoligo : eruma agisemberedde

85. Mbwa yange tebba : ng’eyise ku lwa taaba

86. Mbwa zaafa : amagunju gayinaayina

87. Mikono ffeeza

88. Mimwa etoloba : ng’ageya bwe bajja

89. Mirembe gye giseguza

90. Mirembe ngalo : buli oguddawo gukira gunnaagwo

91. Mirimu gya mu ttoggo : gikooya buli omu

92. Miti gy’amayuuni : basimba bayegeekereza bwe gikula ne gyesimba

93. Mivule giwaatula

94. Mizimbo teekale

95. Mmaali yatokomoka : agula nsuwa

96. Mmandwa lwe bagisingira – – ( Emmandwa lwe: )

97. Mmandwa mbi : evumaganya agisamirira

98. Mmanya nnenda : nti abalenzi kaakano bazizza

99. Mmanyi byonna : bbaluwa ebuna kyalo

100. ememe eteebuuza : efubutula eggambo

101. ememe katale

102. ememe ya munno ky’eyagala, naawe ky’oyagala : nga mwagalana

103. Mmere egulwa : kwe kugikolera ekisaakaate

104. Mmere eyala mbuga : ye akozza omwami

105. Mmere mbi : terumya njala

106. Mmere yange enfudde ki? : ye akuyita kaliira

107. Mmuguddeko ekiyiifuyiifu : omugole ky’agwa mu nkyakya

108. Mmuteekerawo okugulu

109. Mmwanyi emu – – ( Emmwanyi emu: )

110. Mmwanyi gye weesiga – – ( Emmwanyi gye weesiga: )

111. Mpa alwogerako

112. Mpaka nnyingi : zikubya mukyawe

113. Mpa kitakuusa : olusanja lubabula olulagala

114. Mpa kikula kiwooma : wabula ettooke ne bwe lyengera bw’olirya liba ddungi

115. Mpalakitale : ng’eddiba ly’emmere

116. magombe gazza : ng’embuzi eruma w’esula

117. Mnde emu : eyiwa ekisero

118. Mpa-nkuwange

119. Mpaawo atabukuttira : ne nnyazaala wo abukuttira

120. Mawo atagukuttira : ne nnyoko agutta

121. Mpaawo magombe gazza – – ( Mpa magombe: )

122. mperese : efa waaboyo mirembe

123. Mesa ka mwana : ye mesa mbi

124. Mpiima teseera : omwoyo gwe guseera (or: mugabi ye aseera)

125. Mpola : amaanyi tigalya

126. Mpolampola : eyiisa obusera

127. Mlira byogere : ng’engalabi ya Nnyanzi

128. mpulukutu za musota : ziwulira na muggo

129. mungu : kkubira ball (= ekubira bali)

130. unyiwunyi : eramusa (= alamusa) awaggale (= ziramusa)

131. Mubaaga-zibi : abaaga lumu

132. mubaana abangi (= mu bwana obungi) : timubula azza pnoma (= kalya nnoma)

133. mubbi : aguza engalo

134. Mubi azaalwa : ne bw’ozaala omulema tomusuula

135. Mubi azitta : nga balungi balya

136. Mubi nga Nsanja

137. Mu butta : timubula mpulunguse

138. Mu bwana obungi – – ( Mu baana abangi: ) Munno

139. Muddo gwa luyiira : n’atalina mbuzi agwegomba

140. Muddu akira mukazi

141. Muddu awulira : y’alya n’omwami ekyenkya

142. Muddu awulira : y’awangaaza amatu ge

143. muddu awulira : y’atabaaza engule

144. Muddu lw’abaaga – – ( Omuddu lw’abaaga: )

145. Muddu talwewa : aluwa mukama we, nti omwami enkya anaagenda ku kibuga? (lusa)

146. Mufumbya-gganda : tabalirira mutyabi (= tabalira basennya, = tasaasira bazaala)

147. mugabi tiyeeseera

148. Mugagga alina ebibye : yeeguyibwa

149. Muganda w’asula ayonoona

150. muganga tiyeeganga

151. mugano gwa nswa : tiguleka mukadde waka (or: mu kyalo)

152. Muganzi atona bibbe

153. Muganzi lw’azza : naawe omukyawe lw’ocacanca

154. Mugenda mulimbagana : nga muli balungi beereere

155. Mugenyi ajja n’essawo lye : tosooka kumugeya

156. Mugenyi amanya lijja : nga wa nsumika mbi

157. mugenyi asooka : y’ayita banne emigulungu

158. Mugenyi tamala zenkana awo

159. Mugeyi takwaza

160. mugezi awubwa : amatu tigawulira vvumbe

161. Mugoba taluma ggumba

162. Mugobya ne mugobya : basisinkana Kijonjo

163. Mugonza kunyaga : tagonza mbiro? One who is inclined to rob : is he not also inclined to be quick? If he is not, he will be caught

164. Mugya-ndibu : si ye agimala

165. jagujagu nga kabwa : tekannazibula nga kasitama

166. Mujogoolikana : ng’abasomosa obuliga

167. Mukaba nga kutu : tekunywa taaba ne kuleeta ebifeetete

168. Mukaba taggya – – ( Omukaba: )

169. Mukadde akwatira ku mmere ye

170. Mukadde tamusuza : y’amutenda eggonjebwa

171. Mukadde taseka : nga talabise amunyumiza binyuma (= nga tasanze amunyo- nyogera, = nga wabuze amunyonyogera)

172. Mukadde wa muno tayomba : ng’obuziina bwe bw’abuleka bw’abusanga

173. Muka Jita : muka Kasirye (or: Baka Jita : baka Kasirye)

174. Muka mufiire : talema kujula

175. Muka mwana tantya : ng’azaala mwami

176. Muk’omubumbi : aliira mu luggyo

177. Muk’omuwuulu : tabaako matu

178. Muk’omuwuulu : taba n’abiri

179. Muk’omwavu : talondwa

180. Mukazi agumira ku nkumbi

181. Mukazi muggya : kabugo kakadde tekabulamu nsekere

182. Mukire mukire : ow’enda akira ow’entumbi

183. Mukkuto tigusomoka mugga

184. Mukoddomi tambula : ng’embiro mmwembi muzenkanya

185. koloze tafa njala : ng’ali gye batamwagala, nti olukolola ng’amira

186. Mukome wano, tweyanguye : ng’omugenyi anaakyama (= akwatiddwa bubi)

187. Muka omulamu : tafumbirikika

188. ka omutabaazi : bw’aleka ekkata si bw’alisanga

189. ka omuzira : bamutwala taliiwo

190. Mukomye ku njokye : enfumbe timuliddeko

191. Mukuba : olumbe lwamukuba

192. Mukulu-atta-maka-ge

193. Mukulu ndimutuma ki? : yeerabira ogw’okumufulumya ebweru ekiro

194. kulu ne mukulu munne : nga kwa njala

195. kulu takulira ma bbiri : endege tezivugira mu mazzi

196. Mukulu talya nkanja : nga kwa kyengera

197. Mukulu tava nnyuma – – ( Omukulu tava: )

198. Mukulu teyeetikka : amuggya (= amuleetera) bunafu

199. Mukulu wo bw’azaala : tokeera nkya

200. Mukungubazi bonna bwe badduka ye ng’asigalawo

201. Mulamu gwe bamianga : amufumbira gwa luvu

202. Mulamu y’afuna

203. Mulangira : tasuulibwa jjinja

204. lekere ddala katta-buteme si wa kuta nsiriba

205. Mulere gwa Ssuuna : lumoonyere

206. Mull bukwata : enkuyege n’enswa

207. Mulimba asanga mukkiriza

208. Mulimba nga jjembe : liva mu buziizi, nil nva Buvuma

209. Mulimba takuza baana

210. Muliraano gwokya bbiri

211. Mulonzi tattibwa

212. Mulumbaganyi ng’empalaata y’embuzi : okuleka omutwe ng’ekwata amaviivi

213. Mulundira wala : alabira ku maanyi nga gamuterebuka

214. Mulungi akunoba : enjala n’etegwa

215. Mulungi alwa akayuka

216. Mulungi na mulungi : wabulawo asinga

217. Mulungi takuddukanya

218. Mulungi tansukka : bye biwanga mu nguudo

219. Mulwadde asosola y’agezza abalamu

220. Mulwadde taggya – – ( Omulwadde taggya: )

221. Mulwadde yanteganyanga : nga kw’otunula

222. li-azzaawo (= lyazzaawo) : ng’enkuyege

223. Mulya-kiro : buziba alaba

224. lya-mmamba : aba omu n’avumaganya ekika

225. Muli wa kiro : tasinda lubuto, asinda obudde

226. Mulyazaamaanyi agutta ku ntumbwe

227. Mulyazaamaanyi alya – ( Omulyazaamaanyi: )

228. Mulyowa-nsozi : ye lw’alwala tezimulyowa

229. Mu matu : temuli mazaana

230. mbu : mwe muva eggye

231. Mu mpafu temujja mulangira

232. m w’akoma w’akwata : ensolosozi eruma atudde

233. Mu muwafu : temujja mulangira

234. Munafu addinnana – – ( Omunafu addinnana: )

235. Munafu azaala mbwa : omulima balangira

236. Munafu azaala mumbowa : ettooke lino walirya n’ani? kasajja akukutte envuba

237. Munaku mmese : etegwa kirungi

238. Munaatunda : nti nze nnaagula? ( Munno atunda: )

239. Mungi atiibwa

240. Mu ngo mulimu enunondo? ( Mu ngo temuli mmondo: )

241. Mu ngo temuli mmondo

242. munkyamu : mwe muva engolokofu

243. Munnange, ommaze enviiri ku mutwe

244. Munno atunda : nti nze ngula nti ekimutunza okimanyi?

245. Munno bw’akukola : naawe bw’omukola

246. Munno mu kabi : ye munno ddala

247. Munnyu gwa vvu : bw’obulwa amazzi tolya

248. Mu nnyumba temuba kkubo

249. Mu nnyumba timubula mukadde : enkoko eyingira ekootakoota

250. Musajja alumbwa : bw’ogenda okumulumba ogenda weenywezezza

251. sajja awoomera ka

252. Musajja lumonde : akulira ku mugwa

253. Musajja munno lukolokolo : olusika nalwo lukusika

254. Musajja munno : omuwerera akuwerera

255. Musajja tabula : bw’olaba abuze, nga basse mutte

256. Musajja w’akulira : ng’alabye bingi

257. Musambirizi akira omutengu

258. musango gwa ntamu : gubuulirwa n’omugenyi

259. musenze alanda

260. Musenze muggya : tanenyezebwa

261. musira-nnumbu : tabaliriza zigwa mu mazzi (or: tabaliriza zigenda)

262. musisi : tenza-ggulu

263. Musisinkanye : omuti w’eggye okufumbirwa omunafu

264. musogozi talya bidumo

265. Mutagubya

266. Mutaka : ggongolo

267. Mutaka talya – – ( Omutaka talya: )

268. Mutego gwa mki : ogugwako ng’olaba

269. Muteekerawo okugulu – – ( Mmuteekerawo okugulu: )

270. Muti gwa nnanga : ogukuba amabega, gtunala gwogera obulungi

271. a Mutikke talinda

272. Muto anyumya ne muto munne

273. Mutomi taweebwa kinene

274. Mutongole kagumba – – ( Omutongole kagumba: )

275. Mutongole mbuzi : zirundibwa wa kamwa bw’otomugamba okujja okukola tajja

276. Mutongole ngabi : tekooyera

277. Mutongole ngabi : ye eyitira ginnaayo ababi

278. Mutongole tasalirwa ku lusuku

279. Mutuula nnyo ensoobasoobanye : ng’ow’omuganzi atudde ku kkono

280. Mutunda-bikadde : tatunda bbanja

281. Mutwe gukiina : nnaloose ssebo akomyewo

282. Muwa-butwa – – ( Omuwa-butwa: )

283. Muwambi : si muguzi

284. muwayira ku ngira : ewuwe tanyumya

285. Muwendo mutono : bijanjaalo olya oyolesa

286. Muwogo akaawa : akaayira akkuse

287. Muwuulu alina entumbwe : ng’asula wa jjajjaawe

288. Muyala akaayanira kulya

289. Muyise tabaako wawe

290. muyizzi agezza ttutuma

291. muyizzi akumma : n’akunyumiza ennombe

292. Muyizzi tafa – – ( Omuyizzi tafa: )

293. Muzadde tagulwa – – ( Omuzadde tagulwa: )

294. Muzibi alya akutte mu ngalo

295. Muzibi w’amaaso alaba kiro : bw’omuyita ng’ayitaba ndaba

296. Muzibu-azaala-mpanga

297. Muzibu : ng’adduka yeeyagula

298. Muzze bukwata – – ( Muli bukwata: )

299. Muzzukulu eyatta Mukudde

300. Mwagaza ekyoyoyo : Omuyima ky’ayagaza entungo

301. Mwami akwagala : ye akuzimbya ne ku lwazi

302. mwami alijja (= alidda) ddi? : ku ggwe kw’atuukira

303. Mwami azaala bitooke

304. Mwami ndimutuma ki? : bamukwatira mitala wa mugga (= musango gw’emi-tala), nti bayite omwami, ajje anzirukire

305. Mwami, olidde kya nsonga : bw’avaawo akuyita ssikabindi (= ssika mild-ndi)

306. Mwami tambula : oluvannyuma y’azza omusango embuga

307. Mwami tatta : musaakiriza y’atta

308. Mwami y’ankongoola : ente anyaga emu

309. Mwana : ddagala

310. Mwana ggwe, oli kasobeza : ng’omwana awoowooterwa nnyina

311. Mwana mugimu : ava ku ngozi

312. Mwana muwala kkoba lya mbogo : lyeggya lyokka mu bunnya

313. Mwana muwala mutuba : atagusimba ye asubula

314. Mwana na mwana : ng’omu tannakuba munne lubale

315. Mwana omu : ) ajjula bijogo ) alinga ekire ky’enkuba ekimu

316. Mwana wa munywanyi wange tagenda butalya : bye biwanga ebiri e Kitta-nte

317. Mwana wange, mbagambira abali wansi, abali waggulu bawulira

318. Mwana wange, nkubuulira : ejugumba n’emala ekona

319. Mwana wange, olintuuza ku kasansa

320. Mwana w’omulunnyanja – – ( Omwana w’omulunnyanja: )

321. Mwana wa wanyenje : tafa mukka

322. Mwangu y’atta enswa : ng’asanze kibuuka

323. Mwannyina omubi : amwewereekererwa

324. Mwannyina omulalu : w’akumuweera w’omutwalira

325. Mwasa-ngabo : bw’ogiteekawo agifumita n’agyasa n’akwasa ekifuba

326. Mwavu aluma – – ( Omwavu aluma: )

327. Mwavu ayisa bukalu (= bukaba)

328. Mwavu y’aleeta endiira

329. Mwayombedde ki? : ye akuzza mu byaijo

330. Mwaza-kinyumu : tayomba, abagenyi ne bwe boonoona buli kintu

331. Mwebazizza bamalookooli

332. Mwenkanonkano – – ( Omwenkanonkano: )

333. Mweyogereze : takusuuza kayanzi ko

334. Mwogeza-bboggo : emmundu aligyambalira

335. Mwogeza-bboggo : ng’ayita na mbwa nti eridde ki ndiwe (= okuliwa)?

336. mwogezi tatenda bibye

337. Mw’otosula : tosaliramu bibya

 

Comments

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *