Engero za Baganda eza – B  – Luganda Proverbs prefix – B 

Engero za Baganda eza – B  – Luganda Proverbs prefix – B

 

luganda proverbs engero

1.

2. Babadde bawoza ogw’embwa : ng’endiga erinnya enju

3. Babika anzirako : ne batabika nze

4. Babika enjala : obajja mulawo

5. Babikidde enfuuzi : okwennyamira

6. Babikidde omunafu : butalima

7. Babuulira omwana wa boowo : nga naawe omunaku owulira

8. Bagabega nga bagaaya? : ng’abaguliza mubezi

9. Baagala atabaala : tebaagala muyombi

10. Baagala ayaze

11. Baagala azimbye

12. Baagala mugagga

13. Baganda baamirira alidde (= basanyukira alidde obwami)

14. Baganda nswa : yeebikka ku mabega, ng’olubuto bwereere

15. Baggala ekkubo : baba ba maanyi n’abaliggula

16. Baggyewo eddiba : ennyomo zikolonge

17. Baggyewo embuzi : batunuulire enkondo

18. Bagigujumbudde : atereka ya lubiriizi

19. Bagoba bikere : ng’eminya gijja? ( Bagoba minya: )

20. Bagoba minya : ng’ebikere bijja bikwetenga

21. Bagobedde munya mu ssubi

22. Bagundi bakugamba : nga y’amugamba

23. Bajula avuddewo

24. Bakaabira mubikire : naye abakutukidde mu ngalo!

25. Bakakubye mu nkaatuufu : kukongera kumwa

26. Bakale boogere : nga bamugambye gw’ayagala

27. Bakama mpisi : banyiikira

28. Bakanaanise akaagala : muk’omubbi okuzaala abalongo

29. Bakidambya : kye kizaala eddenzi

30. Bakinaanise akyagala : nga mukk’omubbi azadde abalongo

31. Bakinsimba : ne sireka muwa-butwa mmere

32. Bakiraasa : ow’embuzi alaasa ow’amaliga

33. Baakisimba enkumbi

34. Bakiwadde munnange : bwe buggya

35. Bakookolo bageyana, nti erya munnange lye lisinga okuwunya

36. Bakopi mayenje – – ( Abakopi mayenje: )

37. Bakuba emyali : omubumbi n’aba mulamu (or: ne batatta mubumbi)

38. Bakubalira amalya : ne batakubalira mirambo

39. Bakubanja n’otobba

40. Bakubuulira kirya-nkolo (= nkondo) : obajja mirawo!

41. Bakubuulira lw’e Mukoko : olatta

42. Bakubye mu kirimba : kulaba ziyidde

43. Bakubye mu nkaatuufu : kwongera kumwa

44. Bakugamba : y’akugamba

45. Bakugoba mu nju : nti nnaasula mu mulyango

46. Bakugobanga n’ojja ewaffe : y’akuyita Lubuna-miryango

47. Bakukiza nsumika : ebijja bituutiira

48. Bakukyawanga : n’otogya ddogo

49. Bakulagirira eddagala eritta engabi : oyokya binsambwe?

50. Bakulagula enfumu : ng’ogalamira? ( Banjula enfumu: So olaba: )

51. Bakulamulira, nti ka banzite : nti emagombe eriibwa obwami (= nti ogenda kumyuka kitaka)?

52. Bakuloze katawaano : ke baaloga ow’ebbuba

53. Bakulu babiri ab’empiiga : si kyalo

54. Bakulu balya bulungi

55. Bakumba na mulamu

56. Bakunyaga n’ente : ne batakunyaga na mukazi-muggya

57. Bakusaggira okolola : ey’obugoba gy’oyagala? (or: nti osinga kwagala ya bugo-ba?) (ennyama)

58. Bakuseera mu katale : n’oyombesa ekkubo (or: Bakuseerera)

59. Bakuseera : takwazika

60. Bakusinza nsumika : nti ebijja bituutiira (or: nti labs bwe bijja bituutiira)

61. Bakutenda : akugabya

62. Bakuwa : afunda ku kya ggumba

63. Baakuwa obukulu : oliirira?

64. Bakuyisa ennyindo : oyitabya kamwa?

65. Bakuyita embuga : si buganzi

66. Bakwanya mikka : nga makondeere

67. Bakyaliza ntondo : ng’omusukundu

68. Bakyassaako agange

69. Bakyawa mwannyoko : ggwe osaba kibugo?

70. Bakyewunya : ng’omufumbo alya mu baddu

71. Balabaganako : mbwa na ngo

72. Balambula kimeze

73. Balamu magoma – – ( Abalamu magoma: ) p

74. Baleke, abaana bazannye – – ( Baana bazannye: )

75. Baleke baggwe akanyomagano : ng’omwagalwa kungulu

76. Baleke beemale eggayannano : nga gw’ayagala y’ali kungulu

77. Balekera ddala : endwadde si ya kuwona

78. Balenzi, babawa : alya ku vviivi (= atwala ya luyuvuyuvu)

79. Balenzi, mugawe ebyala! : nga w’atwala w’afunze

80. Baligikuba kigo : kazzi yeerabira omuliro

81. Balikomya eyo ne bazza : ye nyolo agenda

82. Balikuba ku nda eridde : muk’omubbi talamula bba (= talabula)

83. Bali ku ddembe : bakudaalira ajeera

84. Balikuta nga : ) kayamba kenkana mmale ) embuzi zibaaga ngo ) enjala zibaaga ngo

85. Balimutta jjo : tikikulobera (= tikikulayira) kumusenga

86. Balimwogerako : omuzira gwe batendereza

87. Balintuma olwange : tafuna

88. Balireete : eggye talirinda kulwana

89. Balitta ku lingi : asenga kwa Mukwenda okuli abangi

90. Balo embogo yamutta : ko Nnampulirazzibi, nti bw’atyo bw’azifumita

91. Baloolera nkunga : ng’ab’ebbugga balya

92. Balubuuliza mbazzi : nga luli ku muddo lulya (= lugaaya)

93. Balugadde batya? (oluggi)

94. Baluleekeza : ng’omusajja ayombera ensuwa

95. Balunaayiza : ng’ow’embaliga ayita mu luwenda (= akulembera omusulo)

96. Balusaggya : ng’omuwuulu agula enkulo nti onooziwa ani okuzifumba? ( Oli balusagya: )

97. Balweggira : ng’ensimbi egula muwogo

98. Balya nga ndaba : ) wa kikere omukira mpaako ) y’atoma

99. Balyegombera ku mugogo

100. Balya okwabwe : tebalema kuduula

101. Bambalaganye bukanzu : essuuka ewenjuka

102. Bampe ne nneeriira, balibuuza ani? : afa tasasudde

103. Bamulanga ki? : y’akaabya musibe

104. Bamuloze katawaano : ke baloga ow’ebbuba, nti ddayo gy’ova

105. Baamutta : akira yafa

106. Bamututte kya mwanisi wa taaba : ekibaaze

107. Bamwagala olusuusuuto : lwe baagala mulekwa mu lumbe

108. Baana ba Kintu – – ( Abaana ba Kintu: )

109. Baana ba lumonde : bakulira ku muguwa (= ngoye)

110. Baana ba muno beeyokyayokya nnyo : nga y’amummyeko

111. Baana bannemye : talamula baana

112. Baana ba Walumbe : babuna misaasaano

113. Baana ba Wambwa : baggwa musaasaano

114. Baana bazannye (= baleke) : bw’avaawo abayita balangira

115. Banaabegabega ettaka : nga muk’omubbi asindika bba okugenda okubba

116. Banadda : ba twatumye banadda

117. Banaagyekanga : taginyiriza

118. Banaku beekiina : nti nnasuze mu Ggulu (e Mukono)

119. Banaakutenda okukomaga : n’okomaga n’ensambya

120. Banaalya ku ago ne beebaka : Abalya nnyingi basula ku kyoto?

121. Banaalyamu agayidde : ng’erumye omukazi k’egwe amasanda, ng’erumye omusajja

122. Baana na baana : ng’omu tannakuba munne lubale

123. Bandaba : ) afunda ku munaabo ) alinda kutoma ) alya kya luyovu

124. Bandaba wa? : yeeyitira basabi

125. Banfuuyiridde emmese : alima watono

126. Banjagala : yeegomba tebanjagala

127. Banjula enfumu : ogalamira? ( Bakulagula enfumu: )

128. Bannange bangi : ow’essimba akubula

129. Bannange banjagala (= bannange bangi) : ) nga tonnagwa wabi ) bw’ofa wabula akukaabira

130. Bannanze bwemage : bwe balanga enjobe mu lusa

131. Bansuute : atta obusika

132. Bantu balamu : mwennyango

133. Bantu mannyo ga mbizzi : gaseka kungulu, nga munda mulimu bussi

134. Bantwala olutwe : tava mu ggwaatiro

135. Basajja kye balya : tekifa bwereere

136. Basajja mabale : gasannana nga bw’oddira ejjinja n’okuba linnaalyo, n’eryatika

137. Basajja mivule

138. Basajja nsolo : bw’omugobera mu nsiko, awaguza maanyi

139. Basajja ssubi – – ( Abasajja ssubi: )

140. Basammula ekkere : balinywera mu mazzi (or: basenawo mazzi)

141. Basa na basa : ng’amagezi bagenkanya

142. Baseka n’eggimbi

143. Baseesa gwaka

144. Basiima bakyagaaya

145. Basiimira ku mugogo : bw’erigwa wansi, nga bbi

146. Basindise empisi okuwooza akatale

147. Basindise enkima mu kibira

148. Bassa kimu : nga nkuyege

149. Basse Munyolo : Abaganda baseke

150. Basugumbira (= abasugumbira) e Mmengo : Kabaka alibookya

151. Basujju bandidde : abuulira Lubinga, nti anaasala atya okusinga mutabani we, Kasujju ?

152. Bataka bagunywa kiro : bamukubya akasendwe

153. Bataka tebeesigwa – – ( Abataka tebeesigwa: )

154. Baata enkoko) nkulu : kwetakulira

155. Bateebereza bubi : akuyisa enkya, omuyisa eggulo

156. Bategeeza akataayonka

157. Batindira kibaze

158. Batisse (= batikkidde) mulalu ssanja

159. Batongole bagaanyi : nga y’agaanyi

160. Batongole mbuzi : zirundwa kamwa

161. Batta emiggya : beerabira emikadde

162. Baatubba, baatulekera kaki? : w’asula akulaga nsiisira

163. Batuggudde : taggya mutwe wansi

164. Baatuuka : beerabira abaabatuusa

165. b Batuusa ebbugga : beerabira embooge

166. c Batusaze : y’atiisa eggye

167. d Baatutta baatumalawo : akiina abaafa

168. Batuvumye e mbuga amatulu : nga ye y’alirina

169. Baatwaya baatulekera ki? : omugogo alaga gumu

170. Exaggeration! Much ado about nothing

171. Baatwongera abaddu : ng’akagugu kali mu nkwawa

172. Baawunda mpango : nga balidde bakkuse

173. Bayira ndya : agabira w’ebweru

174. Bayisaawo ne beeriisa enkuuli (z’entuuyo)

175. Bayita kungulu : nga muwuzi

176. Bayita n’omuliika : n’anunula (= awonya) abaana

177. Bazaala mubiri : tebazaala mwoyo

178. Bazaala mugagga

179. Baze wange, onkyawanga : n’ompa enkumbi n’olubugo!

180. Baazibumbira kwatika : ne ziramira mu kyokero

181. Bbugubugu : si muliro (nga gw’agifumbira tamwagala)

182. Bbula bikolwa : likwosa ekigagi

183. Bbulwa bikolwa : likwasa ebigagi

184. Bbuno asekera abassi

185. Bbwa ddene : ligambwako nnyiniryo lumonde bw’alemwa omuggo, enkumbi eyamusimba y’emusima

186. Beerabye bbiri : tibajjukira nga bayinza kulwalako

187. Beeyamirira yejjeeredde

188. Bigambo bikira ennoma – – ( Ebigambo bikira: )

189. Bigendetanye (= bigendegetanye, = bigendagatanye) : ng’emmese eridde ag’o-muliirize

190. Bigere biranga essubi

191. Bigere bitunda nnyinibyo

192. Bigere bya mbogo : obirinnyamu nga teriiwo (= obyegezaamu ng’evuddewo)

193. Bigere kkumi ttunda : bwe bil(utuusa w’onoolya n’osanyukirira ate bwe biku- tuusa w’otoolye n’osunguwala

194. Biggweredde awo : nga gwe bageya ayingira

195. Biggweredde awo : ng’owuwo y’amezze

196. Bigooli : babiriisa njala

197. Bijjula ettama : bye bikuwa engaaya

198. Bijuulo : omusajja ajuula banne

199. Bikalu bitaaka : ng’ejjinja ly’omu kyoto

200. Bikoomi bya mwaka : n’omunafu ayokerera

201. Bikongo biwunya ttaka : nga nnyoko y’abirimye (= nga mwannyoko abifu- mbye)

202. Bikongoolo : tibitta nnume

203. Bikubuze : ebyabula ab’e Mityana, okuyisa e Ttanda ewa Walumbe

204. Bikutunye : emmese gw’esaba ekigwo, y’addira omuggo

205. Bikutunye : ng’akulooe wa mu nju

206. Bikwalira : tibirimbula

207. Bikya bya mbuzi : tibyekaanya mugwa

208. Bimanywa nda : nga by’alowooza munne tabimanyi

209. Bimanywa nda : ng’omulenzi alidde ntulege

210. Bimanywa nda : omunaku tayogera by’alidde

211. Bimuyise ku nviiri

212. Binene : biseega

213. Binkutte akamwa : ng’akulooe wa mu nju

214. Binnyo birya : ye mugagga omussi w’ente

215. Bino byange na bino byange : omukazi alimisa nsimo

216. Binsanga wano : ze nnimi z’omukadde

217. Bintabira : biddira emmindi

218. Bintu bizibu okugaba : gw’owa enkoko atenda munnyu gwokka ggwe eyagimu- wa takwogerako

219. Binywera bye bigenda : omukazi yasiba embwa ya bba ku mugugu

220. Biriko akuluma : tibyegaanibwa

221. Birungi birekwa – – ( Ebirungi birekwa: )

222. Birungi okwogera : si birungi kuddamu (= okubiddamu kuzibu)

223. Bisatuuka : ng’omuwuulu ayita we balya bw’onootuuka eka nga bagimaze, onookola otya?

224. Bisenge bya muyiisa : tibiggwaamu mwenge

225. Bita bisigale : nga n’enkaaga alina ey’okubizzayo ku buko

226. Bitambulirwa

227. Bitannakala : tebisalirwa byayi

228. Bitono biggwa byokya : omukazi tabegera bba busera

229. Bitunda nnyinibyo

230. Biva nju : bidda nju

231. Biwedde mirembe, akabi kabule : akiina muyiisa

232. Biyita lukootezo : ng’akoza ettimpa

233. B’oluganda bye bita : bikoonagana ne bitayatika

234. Bubulwa mbwa amagunju gakinakkina (= gayinaayina)

235. Bufa magoba

236. Bugagga ntuuyo

237. Bugubugu – – ( Bbugubugu: ) ,

238. Bugya dda : bukuyisa ku malaalo ng’olya (or: ng’oyimba)

239. Bukaajumbe : anaabusereka akeera

240. Bukadde buwoomya ki? : ttooke

241. Bukadde magezi : takubuulira kyamukuza (= kyamuwangaaza)

242. Bukira obuzibu

243. Bukojjange bunjagala : ng’adda ku nnyoko waali

244. Bukula musaayi : nga bafumise ow’emitala

245. Bukulu bw’omu : kwesitukira

246. Bukumbu : enkuyege bw’eva ku ggi (= ng’ogusima ebbumba)

247. Bukundugga : ) nnyinibwo abusanga ) ne bukula

248. Bukya mbirya omunya guggiira ku nju (= mu ssubi)

249. Bukya n’ebigambo

250. Bukyawe bukira – – ( Obukyawe: ) Rub

251. Bulamu kye kiwango

252. Bulangasa : ng’obulago bw’emmese

253. Bulemeezi teva muto : eva musisiirwa

254. Buli ggwanga : n’ebyalyo

255. Buli gw’olaba n’akamyufu : ng’oyo yatabaalira Tororo

256. Bulikugwa : obukyala si bumbejja

257. Buli kulya : n’okwasama

258. Buli mukopi abeera n’ennyanja : olugira awungukidde awo

259. Buli museveni muwangaazi : agidde awone mu bitter

260. Bulinde buwere : yawanguza Buvuma

261. Buli ow’emmamba : asuuta yiye

262. Buli wanzina n’eyiye : Wajjenje azinya byoya, Wakikere mumiro

263. Bulungi si ddya

264. Bulungi si ddya : singa ekkajjoy’enjovu liwangiza Muzibu

265. Bulyake : si bwa jjo

266. Buliibwa mukalu

267. Bumpanga : ng’enkoko egula ettooke

268. Busa bwa mbogo : bukala kungulu

269. Busajja : bukirana

270. Busajja bwa nkuba : bw’agula omwenge, agula Ka-bantende

271. Busenze : bukala mmuli (Bukalammuli)

272. Busenze bunnemye – – ( Obusenze bwe bubula enswa: )

273. Busenze butta munaanya

274. Busenze muguma : bwe bukonnontera n’osongola

275. Busiru bwa njoka : butta nnyinizo, nti munaalamira mu ttaka? ( Ssebusiru bwa njoka: ) ,

276. Busolo bwa kuno – – ( Obusolo bwa kuno: )

277. Buswagu : oswaguza ne gw’olya naye

278. Butaka bw’abanaku : kiwaalo

279. Butalaga : nga njala

280. Butalima : buzaala enjala

281. Butamanyiira : bukussa n’omuyombi omukago

282. Butannaziba : tobusindirako (= tebukusinza) maluma

283. Butazimbye : bumanyibwa nnyinibwo

284. Buteeraba – – ( Obuteeraba: ) p

285. Buteewuliriza : bunyooza ennanga amatu

286. Butoola : ekibbo n’emmere

287. Buyisi bw’omu : bulangwa nsega (= nsega y’ebika)

288. Buuza ataakuldine : musumba wa mbuzi (= omuwa-butwa abuuza musumba wa mbuzi)

289. Buzaala enge

290. Buziba bweru : tebuziba mu nju

291. Bwa ddiba : buli afuluma (= bull muntu, = bull omu) asika wuwe

292. Bwakedde mpulira : bafumitira ku buliri

293. Bwakedde mpulira : bw’atabba n’asera

294. Bwangu bwa kuwa : bukuweesa alikumma

295. Bwangu na bwangu : ng’omutezi w’enkwale ky’ajje atege ng’ategulula

296. Bwatukeredde ku ntugu

297. Bwe babuulirira omwana wa boowo : ng’ow’omunaku okutu akunkumula

298. Bwe bakubuulira ennaku : ) ng’obalaata ) n’ozanjazamu kati

299. Bwe bambuulira, saatuula : nga lwali lwa mugagga

300. Bwe bayita abalungi : ayitaba

301. Bw’ebinda : si bw’etonnya

302. Bwe bukya : si bwe buziba

303. Bwe bukya : si bwe buziba enkoko ebuuza nnyina waayo omuziro

304. Bwe bukya : si bwe buziba ensega yatta n’Omuyima omukago

305. Bwe bumu : akuddiriza endwadde

306. Bwe gayita : bwe galya entanda

307. Bwe gull gwa bataka : gunadda

308. Bwe gutyo yazaala bwe gutyo : olukomera luzaala emituba

309. Bwe katagirya (kataligirya) : enkoko eribiika (erikookolima)

310. Bwe mubanga mulya enswa : temuzitendanga kuwooma, nga temunnasaasira nkuyege ezaabumba ettaka

311. Bwe ndi, bwe ndi : y’atunda abaana

312. Bwe nfanga, banfunyanga : omufu taluma

313. Bwe nkubuulira ennaku : ozanjazamu kati? (cf, Bwe bakubuulira: )

314. Bwe nkulabako : ndabye ku nsega ey’omuseera, kubanga erivaayo n’ekiwalaata

315. Bwe twenkana : abuulira abassi

316. Bwe weeteeba : akuleka mu kibira

317. Bw’eyinda : si bw’etonnya

318. Bw’oba omugezi ogeziwala : bw’oba omusiru osiriwala

319. Bw’ofumbira atakkuta : toyaya lusuku

320. Bw’ofuna omuto : olukadde lwo togoba

321. Bw’ofunda : nnakawere akuyita okulya

322. Bw’ogenda ebulya nkolo : toleka kambe

323. Bw’ogeziwala w’ogeziwala : bw’osiriwala ogajjulira ddala ebikonde binaakuyi-tako

324. Bw’ogoba musajja munno : embiro olekamu ezinadda

325. Bw’ogwa awabi : eyali munno akwerabira

326. Bw’okiina omukaba : weeraliikirira ky’anaakuzza

327. Bw’okuba ekitakaaba : ggw’okaaba

328. Bw’okyawa gw’oyita naye : weeyongera nnaku

329. Bw’olaba akukaabirako : naawe weeyongera okukaaba

330. Bw’olaba embwa ezannyikiriza ekiriba : ng’enaakirya

331. Bw’olaba emmese ng’esuna omutwalo : ng’ebinnya yasima edda

332. Bw’olaba nnamunye atubidde : ate ggwe ow’embuzi n’ogoba? ( Embwa bw’olaba: )

333. Bw’olaba omugenyi asookedde ku kyento : nga taagabe

334. Bw’olaba omukulu afungiza : nga ky’agoba kiriibwa

335. Bw’olaba omuwuulu aliko entumbwe : ng’asula mwa jjajjaawe

336. Bw’omalamu n’oguziika

337. Bw’omala okusesema mu mwenge : nti alinnyimba ndimutta

338. Bw’omegga omunafu : ossaako n’okuluma?

339. Bw’omu : buwola oluuyi

340. Bw’osekerera ekibya : osekerera yakibumba

341. Bw’osika (= osikirira) ekitajja : eddiba ly’enkoko oleka mmanju

342. Bw’otolya embuga : togejja

343. Bw’otonnava : toyonoona kisulo

344. Bw’otova ku mbuga : benawo oweebwa omusibe ataliiko kyayi olyoke omu-kuume

345. Bw’otova ku mulungi : ofa owoza

346. Bw’otoove : otonnana ogenda

347. Bw’ottottola ebya kyalo : bw’olwala w’abula akulumika

348. Bw’otuma abatadda : naawe ogoberera

349. Bw’owala ekitajja : eddiba ly’enkoko lisigala mu lusuku

350. Bw’oweeka gw’otozadde : oweeka asoosootoka

351. Bw’oweetuuka : w’oyagula

352. Bw’owulira oli ng’agarnba nti gobs embwa : nga mu kisenge eriyo ekyokulya

353. Byaffe biri : nga biragaane

354. Bya kagambwa : ng’omuwuulu anaatuuma nnannyinimu erinnya

355. Bya kulya kubula : bye bikuyisa mwannyoko omugenyi

356. Bya kuno bwe bityo : avuma bakopi

357. Bya kuno : tasenguka, agoba abajja

358. Bya mna : ) ng’emmese eridde ag’omuliriize ) ng’omubbi bamubbye

359. Bya mudduse : tebiddira ddala

360. Bya mu nju : bimanyibwa nnyinimu

361. Byanfudde bingi : agula mutwe gwa nte

362. Byangu okwogera : naye okubiddamu kuzibu

363. Bya nswakaba : ng’emmese by’erya mu kifulukwa

364. Bya nvumbo ebyo : bye biteesebwa mu kyama ababiri n’ababiri

365. By’ayogedde : omuwa-butwa ku nkoomi

366. Bye bakubuulira by’otowonga (= Bye bamubuulira by’atawonga) : nti lubaale anzita?

367. By’empulula : ng’omusale w’amatu ayambala amayembe

368. Bye ndabye mbirabye : ye mugenyi akkuta

369. Byenkanye : nga y’alidde ekikira obunene

370. Byenkanyenkanye : ) adda mu lusuku n’amala atoma ) Buzu ne Mmu ) ng’alidde ekyere ) ng’enkoko egula ettooke ) akamwano ku kizimba

371. Byeyuna mugagga

372. By’okulya kubula : amaaso tigakyawa luwombo

373. By’omuweereza : bye bigula omwenge

374. By’oyogera tebintama : nga kyajje amulabe

375. Ddamu mlire : ng’anoonya bya kutwala (or: alinda bya kutwala)

376. Ddayo ewammwe : si bulamu embwa Nnasirye gy’ekutukira olukuku

377. Ddaza mwoyo : ng’eridda mu nkovu

378. Ddiba : kkanda-bakunyi

379. Ddiba likaze : ennyomo zikolonge

380. Ddiiro : likunnaanya

 

Comments

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *