Author: aznimi

  • English to Luganda Translation Dictionary – Prefix G

    This is the English to Luganda Dictionary Translation for  Prefix G

    English to Luganda Dictonary Translation

    English Translation    –    Luganda Dictionary Translation

    1. gable – ekiwenda.

    2. gad – about,oku-tambulatambula,oku-salabatta,oku-tanta,oku-tazaataza.fly,ekivu,e’ddumambogo.

    3. gag – oku-zibaomumwa.

    4. gaiety – e’ssanyu.

    5. gaily – n’essanyu.

    6. gain – (n) amagoba,ensusso.

    7. gain – (v) (reach)oku-tuuka;(battle)oku-wangula,oku-goba;makeg.,

    8. oku-goba – amagoba,oku-viisaamuamagoba.

    9. gainsay – oku-wakana,oku-gaana.

    10. gait – entambula,entambulire.

    11. gale – kibuyaga,omuyaga,kikuŋŋunta.

    12. gall – akalulwe;g.bladder,endulwe,ensawoyakalulwe.

    13. gallant – -zira.

    14. gallantry – obuzira.

    15. gallop – oku-guluka,oku-so’jjolimba,oku-sukumbuka.

    16. gamble – oku-kuba’zzaala.

    17. gambol – (v) oku-zannya.

    18. game – (n) omuzannyo;videmweso,embirigo,enje,enziga;makeg.of,oku-kiina,oku-duula,oku-sekerera.

    19. gander – embaataensa’jja.

    20. gang – fekibiina,dlugoldgombo,dmu-luka.

    21. ganglion – ekizimba.

    22. gaol – e’kkomera.

    23. gaoler – omukuumiw’ekkomera.

    24. gap – ekituli,e’ddibu,empungu,entala-ga,omwagaanya.

    25. gape – (yawn),okw-ayuuya;(inastonishment)oku-samaalirira.

    26. garb – (n) ebyambalo.

    27. garbage – ebisasiro.

    28. garden – e’nnimiro;(plantain)olusuku;(deserted)ekikande,ekifulukwa.

    29. gardener – omulimi.

    30. gargle – oku-nyumunguza,oku-fukuta.

    31. garland – enguley’ekimuli.

    32. garment – ekyambalo,olugoye.

    33. garnish – oku-gulika,oku-longoosa,oku-ganyula.

    34. gas – omu’kka.

    35. gash – (n) ekiwundu.

    36. gash – (v) oku-tema,oku-baagulula.

    37. gasp – oku-weevuuma,oku-we’jjawejja,oku-lookalooka,oku-laakira.

    38. gate – wankaaki,wansaso;videensigo.

    39. gate-keeper – omuggazi;(ofroyalhouse)Mulamba.

    40. gather – (v)i. oku-ku’ŋŋaana,oku-gu-mba;(clouds)oku-bindabinda,6kw-ekuluumulula.

    41. gather – (v)tr. oku-ku’ŋŋaanya;(plantains)oku-yunja;(fruit,etc.)oku-noga;g.up,oku-londa,oku-yoola,oku-sonda,oku-kukumba;g.upskirts,oku-kwataakalenge.

    42. gauge – ekigero.

    43. gaunt – -kovvu.

    44. gay – adj.,-sanyufu,-a’ssanyu;beg.,oku-sanyuka,oku-janjaala.

    45. gaze – at,oku-tunuulira,oku-laba;okw-ekalirizaamaaso.

    46. gear – (n) (harness),amatandiiko;(ofcar)e’ggiya.

    47. gem – e’jjinjaery’omuwendo.

    48. genealogy – okuzaalibwa,ba’jja’jja.

    49. general – omugabe.

    50. generate – oku-zaala.

    51. generation – omugigi.

    52. generative – organs(male),obusa’jja.

    53. generosity – obugabi,ekisa.

    54. generously – give,oku-gabula.

    55. genesis – okusooka.

    56. genet – akasimba,embaki.

    57. genial – -a’ssanyu,-sanyufu.

    58. genius – amagezi;ag.,kagezimu’nnyo,’nnakinku.

    59. Gentile – Mu’nnagwanga.

    60. gentle – -teefu,-gonvu;beg.,oku-kwataempola;becomeg.,oku-kkakkana.

    61. gentleness – obuteefu,obukka’kkamu,eggonjebwa.

    62. gently – ‘mpola,kasiiso,kimpowooze,’nkuyo.

    63. genus – engeri.

    64. geography – joogolofiya.

    65. German – (n) Omudaaki,Omugiri-maani.

    66. German – adj.,-aKidaaki.

    67. Germany – Budaaki.

    68. germinate – oku-meruka.

    69. gesticulate – oku-wenyaemikono.

    70. get – oku-weebwa,oku-funa.g.up,oku-golokoka,oku-yimuka.g.better,oku-ssuuka,oku-lamuka,oku-wona.g.outoftheway,oku-segulira.g.ready,dkw-eteekateeka.g.away,oku-vaawo.g.out,oku-vaamu.g.off,oku-vaako;(penalty),oku-wona.

    71. ghost – omuzimu;HolyGhost,Omwo-yoOmutukuvu,MwoyoMutuukirivu.giant,erintu,omuntuomuwagguufu.

    72. gibe – oku-sekerera,oku-kiina,oku-duula.

    73. giddiness – kantoolooze,ka’mmungu-luze,kaboyi.

    74. gift – ekirabo,ekitone,ekiweebwayo;g.offoodtoking,olukungo.

    75. gifted – -amagezi

    76. gigantic – -nene’nnyo,-agguufu;videcolossal.

    77. giggle – oku-sekaaseka,oku-feenverera.

    78. gills – endaka.

    79. gimlet – kekeyu.

    80. gin – (n) (trap),omutego,akakunizo,omuliiti;(drink),walagi.

    81. gin – (v) (cotton),oku-sunsula.

    82. giraffe – entugga.

    83. gird – oneself,okw-esiba,okw-ambala,okw-ebaga,okw-efungiza,oku-kekeera.

    84. girdle – olukoba,oluyina,omukandala,olwebagyo,biti.

    85. girl – omuwala;vide’dduuda;(servant)omuzaana.

    86. girth – (size),obunene.

    87. gist – amakulu.

    88. give – oku-wa,oku-gaba,oku-tonera,oku-weereza.g.birthto,oku-zaala.g.placeto,oku-segulira.g.up,oku-leka,oku-ta.g.oneselfup,okw-ewaayo.g.earto,oku-tegaamatu,oku-wulira.g.out,tr.,oku-langa,oku-buulira.g.judgment,oku-salaomusango.bemuchnto,oku-weebwa’jjaliri.

    89. gizzard – ekisakiro,oluguve.

    90. glad – -sanyufu;beg.,oku-sanyuka;makeg.,oku-sanyusa.

    91. gladly – n’essanyu,

    92. gladness – e’ssanyu.

    93. glands – (inguinal),enkenga;(swollen)ensanjabavu,e’mmambavu.

    94. glare – at,oku-tunuliraobukanu.

    95. glass – (mirror),endabirwamu;(telescope)galubindi;(drinking)ekirawuli.gleam,v.,oku-maskmasa,okw-akaaya-kana.

    96. glean – oku-yeera.

    97. glee – e’ssanyu.

    98. glib – -ogezi.

    99. glide – oku-seeyeeya,oku-yenjeera.

    100. glitter – (v) oku-masamasa,oku-tanga-lijja,oku-nyereketa,oku-teŋŋeenya.globe,ensi.

    101. gloom – ekizikiza;(sorrow)obunaku.

    102. gloomy – be,oku-lungubala.

    103. glorify – oku-gulumiza,oku-suuta,oku-tendereza.

    104. glory – ekitiibwa.

    105. glossy – be,oku-nekaaneka.

    106. glow – (v) okw-aka,oku-segenya.

    107. glowing – (embers),-ogi

    108. glow-worm – e’mmunyeenye.

    109. gluteal – muscle,nayiga.

    110. glutton – omuluvu,’ssedduvu,’dduma-bikalu.

    111. gluttonous – -luvu,-amululu.

    112. gluttonously – gujuba,lumenku;eatg.,okw-evuubiika,oku-gujuba,oku-tuuba,oku-menkula.

    113. gnash – theteeth,oku-lumaobujiji.

    114. gnat – ensiri,obuzingiriri;(edible)e’ssami.

    115. gnaw – oku-meketa,oku-kesula;(ofpain)oku-jigija.

    116. go – oku-genda.g.back,oku-ddayo.g.down,oku-kka,oku-kkirira,oku-serengeta.g.in,oku-yingira.g.into(space),oku-gyamu.g.round,okw-etooloola.g.up,dkii-li’nnya,bkw-ambuka.g.with,oku-yitana…,oku-taba-gana.g.off(gun),okw-ekuba,oku-vuga.g.down(inflammation),oku-kka-kkana,oku-toowolokoka.g.toandfro,oku-ddi’ŋŋana.g.ononeleg,oku-se’jjera,oku-konjja.g.out,oku-fuluma(fire)oku-zikira.

    117. goad – omuwunda.

    118. goal – (end),enkomerero,ekigobero;(atfootball)akagoba,e’ggoolo.

    119. goat – embuzi;(wild)embulabuzi.

    120. gobble – oku-mirungula,oku-funkula.

    121. goblet – ekikompe,endeku.

    122. God – Katonda;heatheng,,lubaale.

    123. Godhead – Obwakatonda.

    124. godless – -kaafiiri.

    125. godlike – ngaKatonda.

    126. gold – zaabu,-azaabu.

    127. goloshes – engattoez’emipiiraez’enku-ba.

    128. gonorrhoea – enziku,enjokaensa’jja,ekisununu,enjokazakisombi,lukuu-mabintu,lukuumawaka.

    129. good – (n) obulungi;forg.,kagenderere,

    130. good – adj.,-lungi.

    131. good-bye – weeraba;(jesting)weema-nyiize;sayg.to,oku-siibula.good-day,otya’nno?osiibyeotya’nno?

    132. goodness – obulungi.

    133. good-night – weeraba.

    134. goods – ebintu.

    135. goose – embaata,kabuzi.

    136. goose-skin – olutiko.

    137. gooseberries – (Cape),entuntunu.

    138. gore – (n) omusaayi.

    139. gore – (v) oku-tomera,oku-fumita.

    140. gorge – oneself,okw-ekakira,oku-fundeera,oku-guga;bed,oku-gangayira.

    141. gorgeous – -akitiibwa;rel.formofoku-nekaaneka.

    142. gorilla – e’zzike,engolo.

    143. gormand – omoluvu.

    144. gormandise – oku-kavvula,okw-evuu-biika,oku-fenkenya,

    145. gory – -amusaayi.

    146. Gospel’Enjiri; – (R.C.)’E’vvanjiiri.

    147. gossip – (n) olugambo,olubobzi,olu-lago.

    148. gossip – (v) oku-nyumya,oku-lo’jja,oku-laalaasa,oku-tuulamumbobzi,okw-ogerakandolindoli,oku-lege’jja,oku-jeejeema.

    149. gourd – endeku;videkakudi,ekireere,ekigangaali,e’mpaawo,olutafuka,omukabu,e’ŋŋunda,ensekula;g.plant,ekiryo;akatanga,akatundwe.govern,oku-fuga,oku-twala.

    150. government – enfuga;theBritishG.,’Ggavumentiy’eBungereza;the

    151. Protectorate – G.,’Ggavumenti’En-kuumi.

    152. governor – omufuzi,Gavana.

    153. gown – e’kkanzu,ekiteeteeyi.

    154. grab – oku-sikula,oku-sika,

    155. grace – ekisa;(R.C.)e’nneema.

    156. graceful – -akisa.

    157. graft – on,oku-simbako.

    158. grain – eŋŋaano,omuwemba,obulo;

    159. a – g.,empeke.

    160. granary – ekyagi,e’ggwanikaly’e’ŋŋaano.

    161. grand – -akitiibwa;videlwataata.

    162. grandchild – omuzzukulu.

    163. grandfather – ‘jja’jja.

    164. grandmother – ‘jjajja.

    165. grant – (n) ekirabo.

    166. grant – (v) oku-wa.

    167. granular – lids,e’nsi.

    168. grape – enzabbibu;g.vine,omuza-bbibu.

    169. grapple – oku-kwatako;g.oneanother,oku-kwatagana.

    170. grasp – oku-kwata,oku-vumbatira.

    171. grasp – oku-kwata,oku-vumbatira;(mentally)okw-etegereza.

    172. grasping – mukodo.

    173. grass – e’ssubi,omuddo,e’ssenke,olumbugu,e-tteete,olukonzikonzi,embu’bbu,ebi-sagazi.

    174. grasshopper – enseenene,e’jjanzi,e’ŋŋe-nzigenzi,obwacaaka,’nnabangogoma.

    175. gratification – e’ssanyu.

    176. gratify – oku-sanyusa;begratified,oku-ka’jjala.

    177. gratis – okuwa.

    178. grave – entaana,amalaalo;g.-clothes,amabugo.

    179. gravel – enkokoto.

    180. gravy – amazzig’e’nnyama,omucuuzi.

    181. gray – -ambubi;g.hair,e’nvi;grow,oku-meraenvi,oku-tuuluula,oku-tebekera.

    182. graze – (v)i. oku-lya;v.tr.,oku-kolo-bola,oku-nuubula.

    183. greaseamafuta – omuzigo.

    184. great – -nene,-kulu,-a’kitiibwa;(quantity)-ngi.

    185. greatness – obukulu.

    186. greedily – eat,okw-eriira.

    187. greediness – omululu,omulugube.

    188. greedy – -luvu,-amululu,-amulu-gube;beg.,oku-lulunkana,oku-nunka.

    189. Greek – (man),Omuyonaani;(language)Oluyonaani.

    190. green – (n) erangiyakiragala.

    191. green – adj.,akiragala;(unripe)-bisi;

    192. greenshank – (bird),enkobyokkobyo;

    193. greenfly – omuwempe.

    194. greet – oku-lamusa,oku-buuza.

    195. grenadilla – akatunda.

    196. grey – videgray.

    197. grief – e’nnaku,obunaku,obuyinike;cometog.,oku-kubaamavumira,

    198. grievance – ekinyiigo,e’nsonga.

    199. grieve – (v)i. oku-nakuwala,okw-ennya-mira;v.tr.,oku-nakuwaza.

    200. grievous – -zito,-nene.

    201. grim – -antiisa.

    202. grimace – make,okw-ekonga,okw-emoola,okw-enyaata.

    203. grin – (n) akamwenyumwenyu.

    204. grin – (v) oku-mwenyamwenya,oku-feenyeera,oku-sendulaamatama,oku-wena.

    205. grind – oku-sa;(teeth)oku-nena,oku-lumae’nsubi;(tools)oku-wagala.stone(upper),enso;(lower)olubengo.

    206. grip – (v) oku-kwata,oku-vumbagira,oku-kwatamavumbavumba.

    207. gristle – ekibebenu.

    208. grit – (n) (moral),obuzira,obugumu,emmizi.

    209. gritty – be(food),oku-lumira.

    210. groan – (v) oku-sinda,oku-bolooga.

    211. groin – embalakaso,amakendegere.

    212. grope – oku-wa’mmanta,oku-mama-‘gga,oku-wumpuguma.

    213. gross – adj.,videmafembe.

    214. grotesque – be,okw-eswalinga.

    215. ground – fe’ttaka;ontheg.,wansi;

    216. grounds – (sediment),obukyu,ebi-botya,enkanja;(reason),ensonga;videoku-sinziira.

    217. groundnuts – ebinywebwa,ebinyoobwa.

    218. ground-sheet – e’ttundubaali.

    219. group – (n) ekibiina.

    220. group – (v) oku-ku’ŋŋaanya.

    221. grovel – okw-ekulukuunya.

    222. grow – oku-kula,oku-suumuka;(plants)oku-mera.g.fat,oku-gejja.g.lean,oku-kogga.g.old,oku-kaddiwa.g.luxuriantly,oku-gimuka,oku-bi’mbijjukana.

    223. growl – oku-wuluguma.

    224. grudge – (n) akamogo,e’ndibu.

    225. grudge – (v) oku-‘mma.

    226. grudgingly – lwampaka.

    227. gruel – obusera.

    228. grumble – okw-emulugunya,oku-nyii-ga,okw-ekaanya,okw-ebo’jja,okw-ekenya,oku-tolooma,oku-gangaza.

    229. grunt – oku-wuuna,oku-kema,oku-fuma;(animals)oku-fugula.

    230. guano – kasiikolindo.

    231. guarantee – (n) omusingo,akakalu.

    232. guarantor – omuyima.

    233. guard – (n) omukuumi.

    234. guard – (v) oku-kuuma;beonone’sg.,okw-ekuuma,okw-ekeka,okw-eke-ngera.

    235. guardian – (ofchild),omukuza,omula-birizi.

    236. guardianship – obukuumi,omulabi-rizi.

    237. guava – e’ppeera;g.tree,omupeera.

    238. guerdon – empeera.

    239. guess – oku-teebereza,oku-teerera.

    240. guest – omugenyi.

    241. guide – (n) omusaale,omukulembezi.

    242. guide – (v) oku-kulembera,oku-luŋŋamya,oku-saala.

    243. guile – olukwe,obukuusa.

    244. guilt – omusango,ekibi.

    245. guilty – alinaomusango,asingibbwaomusango;lookg.,okw-eryanya.guinea-fowl,enkofu.

    246. guise – ekifaananyi,omutindo.

    247. guitar – ‘ggita.

    248. gulf – ekyondo.

    249. gull – enkunga.

    250. gull – (v) videdeceive,

    251. gullet – omumiro.

    252. gulp – (v) oku-mira(o)bugobo,oku-miraamangota.

    253. gum – amasanda;blueg.(tree),kalitunsi;g.ofmouth,akabuno;

    254. gumboil – e’ssamasami.

    255. gun – e’mmundu,omuzinga;g.barrel,omudumu;g.cap,’ffataaki.powder,obuganga.

    256. gunsmith – omuweesiw’emmundu.

    257. gunwale – oluwero.

    258. gurgle – oku-yira,oku-tutubika.

    259. gush – oku-sulula,oku-tiiriika.

    260. guttapercha – omupiira.

    261. gutter – omufule’jje.

    262. guzzle – oku-jenga.

    263. gyrate – okw-ekulungula.

  • English to Luganda Translation Dictionary – Prefix H

    This is the English to Luganda Dictionary Translation for  Prefix H

    English to Luganda Dictonary Translation

    English Translation    –    Luganda Dictionary Translation

    1. habiliments – ebyambalo.

    2. habit – empisa;giveupabadh.,okw-ewangula.

    3. habitable – -akusulamu,-akubeeramu;beh.,oku-beeka.

    4. habitation – e’nnyumba,ekisulo.

    5. hack – oku-tema,oku-kikiitana.

    6. hackles – e’ggina.

    7. Hades – Magombe,’Ttanda.

    8. haemorrhage – ekikulukuto.

    9. haft – olunyago,omuguma,ekijugo.

    10. hag – omukazlomukadde.

    11. haggard – look,oku-guŋŋumika.

    12. haggle – oku-lamula,oku-gulaana.

    13. hail – (n) omuzira.

    14. hail – (v) oku-yita,oku-koowoola.

    15. hair – oluviiri,e’nviiri;(ofanimal)ekyoya,ekiku’zzi,e’ssisi;(caterpillar)e’ggimbi;(pubes)ekiza;(eyebrows)ekisige;(eyelashes)ekikowe-kowe.

    16. gray – h.,envi.longh.,ekijwenge,ekiku’zzi.curlyh.,enviiriz’amasadde,enviirizakaweke.straighth.,enviirizazigeye,enviirizamunyerere.

    17. half – (n) ekitundu,e’nnusu.h.cooked,-amakubu’ggu,-ambwe-bwe.h.full,-‘ttengetenge.h.grown(jungle),e’ttoma.h.open(door),omuwogo.halloo,v.,oku-koowoola.

    18. hallow – oku-tukuza.

    19. halt – oku-yimirira,oku-koma;(limp)oku-wenyera.

    20. halting-place – ekisulo,omugiini.

    21. halve – oku-salawakati,oku-temamu,okw-awiilamu.

    22. hammer – e’nnyondo;(stone)omu-yindo;(ofgun)firipi.

    23. hammer – (v) oku-kuban’e’nnyondo,oku-weesa,oku-komerera;videpound.

    24. hammock – akatimba,akadyeri.

    25. hamper – (n) ekisero.

    26. hamper – (v) oku-ziiyiza.

    27. hamstring – oku-temkbluteega.

    28. hand – omukono,ekibatu;h.over,go,oku-baka;havesfull,oku-kwatagana,oku-gagalana.

    29. hand – (v) oku-weereza,oku-kwasa.

    30. handful – olubatu;twos,ekiyi.

    31. handicraft – omulimugw’engalo.

    32. handkerchief – ekitambaalaky’ennyi-ndo.

    33. handle – (n) (hoe),omuyini;(knife)ekiti;(shield)omuwambiro,omu-konda;(jaw)ekigingi;(pot)e’ŋŋ-ngo.brokenhoeh.,ekiyinigi.fixinh.,oku-wanga.takeouth.,oku-wangula.

    34. handle – (v) oku-toŋŋoonya,oku-toga-toga,oku-tiga,oku-kwatako.handmaid,omuzaana.

    35. handsome – -balagavu,-lungi.

    36. hang – (v)i. (down),oku-leebeeta,oku-lengejja,oku-bunduka,oku-lagaya;

    37. hang – back,oku-walira;h.fire,oku-fenya.

    38. hang – (v)tr. oku-wanika,okw-anika;(strangle)oku-tuga.h.oneself,okw-etuga.h.curtain,oku-timba.h.head,oku-tunulakibundaaza,oku-koteka.

    39. hangings – (n) ebitimba.

    40. hangnail – akatakkuluze.

    41. hank – akavumbo.

    42. hanker – after,oku-yaayaana,okw-oya,oku-lulunkana.

    43. hapless – e’nnaku.

    44. happen – oku-baawo;h.to,oku-baako.

    45. happiness – e’ssanyu.

    46. happy – -sanyufu,-a’ssanyu;beh.,oku-sanyuka,okw-esiima;h.-go-lucky,’nnakigwanizi,’sserulya-mayenje.

    47. harangue – (v) oku-buulira,oku-kuutira.

    48. harass – oku-teganya.

    49. harbour – (n) omwalo.

    50. harbour – oku-kuuma,oku-kweka.

    51. hard – -gumu,-kakanyavu,-kalubo,-kakafu,-kakumme’mme;videkali-bobbo.h.luck!int.,manti!beh.,oku-kakanyala,oku-kaluba.beh.for,oku-kaluubirira.en,oku-kakanyaza,oku-gumya.

    52. hard-hearted – -amwoyomukaka-nyavu.

    53. hardihood – obugumu,obuvumu.

    54. hardly – usewasiga’dde(orwaasigala)katono.

    55. hardness – obukakanyavu,obukalubo.

    56. hardship – obubi,e’nnaku.

    57. hardy – -gumu,-amaanyi.

    58. hare – wakayima.

    59. harelip – personwith,’nnakimu.

    60. hark! – int.,wulira!

    61. harm – (n) akabi,obubi.

    62. harm – (v) oku-luma,okw-onoona,oku-kolaobubi.

    63. harmonise – with,oku-tabagana,okw-ekwanya.

    64. harmonium – e’nnanga.

    65. harness – (n) amatandiiko.

    66. harness – (v) oku-tandiika.

    67. harp – e’nnanga,e’ntongooli,e’ndongo;playtheh.,oku-kubae’nnanga.

    68. harp – on,oku-yeeyereza.

    69. harpoon – (v)tr. oku-swaga.

    70. harsh – -a’bboggo,-kambwe.

    71. harshness – e’bboggo,obukambwe.

    72. harvest – amakungula,akasambula.

    73. haste – embiro,okw-anguwa;makeh.,okw-anguwa,okw-eyuna.

    74. hasten – okw-anguya,okw-anguyiza,oku-sambya.

    75. hastily – pakupaku.

    76. hasty – (temper),-abusungu.

    77. hat – enkuufiira,enkuffiira,se’ppeewo.

    78. hatch – (v)i. okw-aluka;v.tr.,oku-maamira,okw-alula.

    79. hatchet – emba’zzi.

    80. hate – oku-kyawa,oku-kiiya,oku-ki’jja.

    81. hateful – -bi’nnyo.

    82. hatred – obukyayi.

    83. haughty – -amalala,-lalambavu;beh.,okw-enyumiriza,okw-ekuza,oku-ni’gga,oku-gaaga,oku-kuumiira.

    84. haul – oku-walula.

    85. haunt – (n) e’ttabaaliro.

    86. haunt – (v) oku-luluma.

    87. have – useverbtobewithna…

    88. haven – obuddukiro.

    89. haversack – ensawo.

    90. hawk – akakubampanga,wonzi.

    91. hawk – about(forsale),oku-kunza.

    92. hay – e’ssubie’kkalu;makeh.of,oku-bwagulira.

    93. haze – olufu;(ofeyes)ekirandalanda.

    94. he – ye.

    95. head – omutwe,kasoomi,enseenene;(ofbed)emitwetwe;(ofdrum)obusu;(ofcorn)ekirimba;(chief)omwami,omukulti;h.cloth,ekiremba.

    96. head – adj.,-kulu,-aluti’kko,-alukulwe.

    97. headache – kawango;mys,omutwegunnuma.

    98. headband – omugaaga,omuge.

    99. heading – omusoso.

    100. headland – omusoma,dkisoko.

    101. headlong – videekinvulu.

    102. headman – omukoza,’nnampala.

    103. heal – oku-wona,oku-kala;v.tr.,oku-wonya.

    104. health – (good),obulamu;(bad)enko-nyera.

    105. healthy – -lamu;videkitiginya.

    106. heap – enkumu,omuteeko,e’bbenga,e’mmiino,engululu.dungh.,olubungo.h.ofweeds,ekirungu.h.ofdirt,e’ntuumo.

    107. heap – up,v.,oku-kuma,oku-ku’ŋŋaa-nya,oku-tuuma.

    108. hear – oku-wulira.

    109. hearer – omuwulizi.

    110. heart – omutima,e’mmeeme;takeh.,oku-gumaomwoyo.

    111. hearth – ekyoto.

    112. heartily – ‘nnyo,n’essanyu.

    113. heat – (n) e’bbugumu,olubugumu,olu-benge,’nnabuguma;(anger)obusungu.,v.,oku-bugumya.

    114. heathen – (n) omukaafiiri,omukaafu.

    115. heathen – adj.,-kafiiri.

    116. heathenism – obukaafiiri.

    117. heave – (throw),oku-kasuka,oku-suula;h.along,oku-sembeesa;h.asigh,oku-ssaekikkowe.

    118. heaven – e’ggulu.

    119. heavily – walkh.,oku-ggunda;danceh.,oku-guluba.

    120. heaviness – obuzito;=grief,obuyi-nike.

    121. heavy – -zito,-amaanyi,kaloddo.

    122. heavy – be,oku-zitowa,oku-zitoowe-rera;beh.witheating,oku-galaata,oku-gayagana.

    123. hedge – olukomera.

    124. heed – take,okw-ekuuma,okw-ege-‘ndereza.

    125. heel – ekisinziiro;fallheadovers,oku-galanjuka.

    126. hefty – be,oku-nyuntuka,oku-gubira.

    127. heifer – e’nduusi.

    128. height – obuwanvu,obugulumivu.

    129. heighten – okw-ongeraobuwanvu,oku-wanvuya.

    130. heir – omusika.

    131. hell – ‘Ggeyeena,omuliroogutazikira.

    132. helm – e’nkasiegoba.

    133. helmet – se’ppeewo.

    134. helmsman – omugoba.

    135. help – (n) oku-beerwa.

    136. help – (v) oku-yamba,oku-beera,oku-yuna,oku-juna,oku-waga,okw-oloola;videoku-sumbuusa;h.food,oku-bega;h.self,okw-esanirira.er,omubeezi.

    137. helpless – be,oku-tongojjera.

    138. helpmate – omukozimunnange,mu-nno,etc.

    139. hem – olukugiro,akalenge;falseh.,ekibanduliro.

    140. hem – (v)t oku-kugira.

    141. hemp – obugoogwa;(forsmoking)e’njaaye;h.seed,obuduli.

    142. hen – e’nkoko.

    143. henceforth – okuvakaakano,okusodkakkakano.

    144. henpeck – oku-sojjakuluwonzi.

    145. her – ye;(obj.prefix),-mu.

    146. herald – omubaka.

    147. herb – omu’ddo,oluva.

    148. herd – (n) ekisibo,eggana.

    149. herd – (v) oku-lunda,oku-sumba.

    150. herdsman – omusumba,omuwuula,omulunzi;royalh.,Kawuka.

    151. here – wano,awo,-wo.

    152. heresy – obukyamu.

    153. heritage – obusika.

    154. hermaphrodite – ‘nnakinsungwa.

    155. hermit – kyewaggula;turnh.,okw-evu’njavunja.

    156. hernia – omukundi.

    157. hero – omuzira.

    158. heroism – obuzira.

    159. heron – e’bbalwa,’ssekanyolya,eki-mbala.

    160. herpes – ekisuyu.

    161. hesitate – oku-buusabuusa,okw-efe’tta-fetta,oku-‘ttaagan’aga,oku-fufu-‘ggala,oku-galangatana;(inspeech)oku-naanaagira,oku-tama’ttama.

    162. hew – oku-tema.

    163. hiccough – kasikonda.

    164. hide – (n) e’ddiba,ekyanjo.

    165. hide – (v)i. okw-ekweka,oku-kukuma;v.tr.,oku-kweka,oku-kisa;comeoutofhiding,okw-ekwekula.

    166. higgledy-piggledy – ‘ggogologgogolo,kintabuli,magalangaja.

    167. high – adj.,-wanvu,-gulumivu;(honourable)-akitiibwa;(price)-kanufu;atah.price,bukanga;onh.,wa’ggulu.

    168. high – be,oku-gulumira;(ofprice)oku-kangaluka;videoku-seera.ly,’nnyo.

    169. Highness – His,’Ssaabasa’jja.

    170. high – priest,kabonalukulwe.

    171. high-road – oluguudo.

    172. highwayman – omutemu.

    173. hilarity – enseko.

    174. hill – olusozi;videakatu’nnumba.

    175. hillock – ekifunvu.

    176. hilly – -a’nsozi.

    177. hilt – ekiti.

    178. him – ye;(obj.pref.)-mu.

    179. himself – ye’nnyini.

    180. hinder – oku-lobera,oku-ziyiza,oku-labiriza.

    181. hindrance – ekiziyizo.

    182. hinge – empeta.

    183. hip – ‘bbunwe,e’mbinabina.

    184. hippopotamus – envubu.

    185. hippotragus – (antelope),empala.

    186. hire – (n) empeera,omusaala.

    187. hire – (v) oku-gulirira,oku-pakasa.

    188. hireling – omupakasi,omuntuw’e-mpeera.

    189. hiss – okw-esooza.

    190. history – ebyafaayo.

    191. hit – oku-kuba;h.whendown,didi-togoza.

    192. hither – wano.

    193. hitherto – oku-tuusakaakano,kambwano.

    194. hive – omuzinga.

    195. hoard – oku-tereka.

    196. hoarse – -saakaavu;beh.,oku-san-kaala.

    197. hoarseness – obusaakaavu,ekiyimbiro.

    198. hoary – adj.,-a’nvi,-kaddennyo.

    199. hoax – oku-saaga,oku-limba.

    200. hobble – oku-gonoka,okui-piplra.

    201. hoe – (n) enkumbi,e’ggezi,ensimu.

    202. hoe – (v) oku-lima,oku-kabala.

    203. hog – embizzi.

    204. hoist – oku-wanika.

    205. hold – oku-kwata;(contain)oku-gyamu.h.out,oku-gumiikiriza,oku-kungu-bala.

    206. hold – forth,oku-buulira.h,fast,oku-nyweza.h.breath,oku-tuyira.able,be,oku-kwatika.

    207. hole – ekituli,ekinnya,ekirombe,olu-sekeso,entwi;beinah.,oku-lemwa,oku-butaabuta.

    208. holiday – olwoso,okuwu’mmula.

    209. holiness – obutukuvu,obutuukirivu.

    210. hollow – enkompe,e’nnombe,eki-wonvu,omuwulugwa.

    211. hollow – adj.,-wowongole,-akireereetu.

    212. hollow – out,v.,oku-bajjamu,oku-wowongola,-oku-sokoola;beedout(bywateretc.),oku-womoggoka.

    213. holocaust – okufakizizi.

    214. holy – -tukuvu;(R.C.)-tuukirivu;

    215. Holy – Ghost,OmwoyoOmutukuvu,MwoyoMutuukirivu.

    216. homage – pay,oku-sinza,wakitiibwa,okw-eyanza.

    217. home – eka,ewange(ewuwo,etc.);makeselfath.,okw-eyinula,oku-booba.less,be,oku-daaga,oku-bu-ngeeta,’mbulakayu.

    218. homesick – be,oku-lumirwaekaomwoyo.

    219. homestead – amaka.

    220. honest – -esigwa,–amazima.

    221. honesty – obwesigwa,amazima.

    222. honey – omubisigw’enjuki;takeh.,oku-wakulaenjuki.

    223. honeycomb – ebisengeby’enjuki,eki-bembe,ekikambi.

    224. honour – (n) ekitiibwa.

    225. honour – (v) oku-ssaamuekitiibwa,oku-gulumiza.

    226. hoodwink – oku-limba.

    227. hoof – ekinuulo,ekiganja.

    228. hook – e’ddobo.

    229. hookah – omugwabi.

    230. hoop – e’nnamuziga.

    231. hop – oku-kongojja,oku-se’jjera.

    232. hope – (n) e’ssuubi,oku-suubira.

    233. hope – (v) oku-suubira,okw-esunga.

    234. horizontal – put,oku-kiika.

    235. horn – e’jjembe,e’kkondeere;withbranchings,-galama.

    236. hornbill – e’ŋŋaaŋa,enkunyukkunyu.

    237. horned – -amiyembe.

    238. hornet – e’nnumba.

    239. hornless – -a’nkunku,-soomi.

    240. horrible – -a’ntiisa,-bi’nnyo.

    241. horrid – -bi’nnyo.

    242. horrify – oku-tiisa,oku-tama.

    243. horror – entiisa.

    244. horse – embalaasi.

    245. horseman – omwebagazi.

    246. Hosanna – Ozanna,Ozaana.

    247. hospital – e’ddwaliro,e’nnyumbay’aba-lwa’dde.

    248. hospitality – okw-anirizaabagenyi,oku-sombezaabagenyi.

    249. host – ‘nnannyininnyumba;(army)e’ggye,olufulube,ekibiina.

    250. hostage – omusingo,ensingwa,omu-wambe,e’nnunuzibwa.

    251. hostile – omulabe.

    252. hostility – obulabe.

    253. hot – userelformofverb.beh.,okw-okya,oku-buguma,okw-aka,oku-kaalaama,okw-ebere-ngula(aspepper)oku-baalaala,oku-balabaata;(body)oku-babirira.beveryh.,oku-banduka;videlweje,makeh.,oku-bugumya.

    254. hotch-potch – omulondolondo.

    255. hotel – wooteeli,oteeri.

    256. hot-tempered – -sunguwavu.

    257. hough – oku-temaoluteega,oku-temaolunywa.

    258. hound – embwa.

    259. hour – e’ssaawa;(occasion),ekiseera.

    260. hourly – buli’ssaawa.

    261. house – ennyumba,enju;videmwa-mba,ekisuuwa,kalinaabiri;videtwekobe.

    262. house – (v)y oku-suza.

    263. house-breaker – omu’bbi.

    264. householder – ‘ssemaka,’nnannyini-nju.

    265. houseless – he,oku-daaga.

    266. housemaid – omuzaana.

    267. hovel – akayumba,akasiisira.

    268. hover – (ofbird),oku-seeyeeya;h.about,oku-la’ttalatta.

    269. how – -tya,’nnabaki;(many)-meka;videokw-enkana.

    270. howl – oku-kaabaennyo,oku-baaluuka.

    271. hubbub – akacwano,omutumbikano,oluyoogaano;makeah.,oku-kaayana,oku-leekaana.

    272. huddle – oneselfup,okw-ewo’jjawojja,okw-eromoja,okw-ekomoma.

    273. hug – oku-vumbagira,.-oku-wambaatira.

    274. huge – -nene’nnyo;videmuku.

    275. hull – (v) (rice),oku-twanga.

    276. hum – (v) oku-vuuvuuma.

    277. human – -abantu;h.nature,obuntubulamu.

    278. humane – -akisa.

    279. humble – -wombeefu,-kka’kkamu;beh.,okw-ewombeeka,okw-etoowaza,oku-toowaza;appearh.,okw-eryanya.

    280. humbug – omukuusa,mu’nnanfuusi.

    281. humbug – (v) oku-balaata,oku-guu-maaza.

    282. humiliate – oku-swaza,oku-toowaza,oku-jeeza,oku-wombeesa.

    283. humiliation – okuswala,okutoowaza.

    284. humility – obuwombeefu,obukka-‘kkamu,e’ssimbo.

    285. hummock – ekifunvu.

    286. hump – e’bbango,entumba.

    287. hunchback – omututuuli.

    288. hundred – ekikumi,ekyasa.

    289. hunger – enjala.

    290. hungry – -yala,-a’njala;beh.,oku-lumwaenjala;videkagomba.

    291. hunt – oku-yi’gga;(lookfor)oku-noonya,oku-wama;h.forthingvisible,oku-wuuzuuma.

    292. hunter – omuyi’zzi;elephanth.,omutujju.

    293. hurl – oku-suula,oku-kasuka,oku-kanyuga;h.down,oku-tandaggira,oku-gonnomola,oku-lindigga.

    294. hurricane – kibuyaga,kiku’ŋŋunta.

    295. hurriedly – kisaabuuko,kitindiggu.

    296. hurry – (v)i. okw-anguwa,okw-anguyi-riza,oku-kanduka.

    297. hurry – (v)tr. okw-anguya,oku-sambya.

    298. hurt – (n) ekirume,obubalagavu,oku-lumwa.

    299. hurt – (v) oku-luma,oku-balagala,oku-nuubuka;beh.,oku-lumwa,oku-sonsomola.

    300. husband – (n) ‘bba(baze,balo,’bbaawe);videomuwuuze.

    301. husband – (v) oku-tereka.

    302. husbandman – omulimi.

    303. hush! – int.,oku-sirika!

    304. hush – (v)tr. oku-siisiitira,oku-sirisa,oku-wobwootera.

    305. husk – ekikuta,ekisusunku..

    306. huskily – malagolago.

    307. husky – get,oku-saakaala.

    308. hut – akayumba,akayu,akasiisira.

    309. hyaena – empisi,entagya.

    310. hydrocele – empanama.

    311. hymn – oluyimba.

    312. hypocrisy – obunnanfuusi,obukuusa.

    313. hypocrite – mu’nnanfuusi,omukuusa,omuguya.

    314. hypocritical – be,oku-kuusa.

  • English to Luganda Translation Dictionary – Prefix I

    This is the English to Luganda Dictionary Translation for  Prefix I

    English to Luganda Dictonary Translation

    English Translation    –    Luganda Dictionary Translation

    1. ibis – ‘mpaabaana.

    2. idea – ekirowoozo,amagezi.

    3. identify – okw-etegereza,oku-londa.

    4. idiocy – obusiru.

    5. idiot – omusiru,omulalu,ekinyanyagga,ekisamasama.

    6. idiotic – -siru,-abusiru;bei.,oku-bebeetala.

    7. idle – -gayaavu;bei.,oku-gayaala,oku-naanya;oku-lagajjala,oku-leeya,oku-lendera;makei.,oku-gayaaza.

    8. idleness – obugayaavu,obunaanya.

    9. idler – omu-gayaavu,omunaanya,omu-faadanga,enfamba.

    10. idly – gadigadi,gojegoje,’bbende.

    11. idol – ekifaananyi.

    12. idolator – omuwonzi,asinzaebifaananyi.

    13. if – oba,obanga,bwe.

    14. ignite – okw-okya,oku-kumamuomuliro.

    15. ignoble – -kopi.

    16. ignominious – -ansonyi;rel.formofoku-swaza.

    17. ignominy – ensonyi,okuswala.

    18. ignoramus – omusiru,atamanyikigambo.

    19. ignorance – obutamanya.

    20. ignore – oku-nyooma,oku-gaya,oku-latta.

    21. ill – -lwadde,-kosefu;videomuyi.becomei.,oku-lwala.getconstantly,oku-gozoobana.beveryi.,oku-koseka,oku-yinguka.makei.,oku-lwaza.

    22. illegal – si-bmateeka,-amuzizo.

    23. illegitimate – -abwenzi(child),-amuzizo.

    24. ill-feeling – akalumira,ekinyiigo.

    25. ill-luck – olubwa;bringi.,oku-kungula;bringerofi.,ka’nnaaluzaala.

    26. f-mannered – -a’mpisa’mbi,wakyejo.

    27. ill-natured – -sunguwavu,-antondo,-bntozo.

    28. ill-starred – kitaakule.

    29. ill-treat – oku-wanga.

    30. illness – endwa’dde,obulwa’dde;videluko’kkere;feigni.,okw-erwaza.

    31. illuminate – oku-mulisa.

    32. illusion – omuyinooyino.

    33. illustrate – oku-geraolugero.

    34. illustration – (story),olugero;(picture)okifaananyi.

    35. imagine – oku-lowooza.

    36. imbecile – omulalu,omusiru;videoku-bebeetala.

    37. imbecility – obusiru.

    38. imbibe – oku-nywa.

    39. imitate – oku-goberera,oku-geegeenya.

    40. imitation – ekikalizo.

    41. immaculate – awatalikabi.

    42. immaterial – itis,simusango,siki-gambo.

    43. immature – -to.

    44. immediately – amanguago.

    45. immense – -nene’nnyo.

    46. immerse – oku-nnyikamumazzi,oku-bbinkiza.

    47. immigrate – oku-wa’ŋŋanguka.

    48. immodest – -kaba,-a’nsonyi.

    49. immodesty – ensonyi,obukaba.

    50. immolate – oku-‘tta,oku-tamba.

    51. immoral – -enzi,-abwenzi;becomei.,oku-kabawala.

    52. immorality – obwenzi.

    53. immortal – -tafa.

    54. immortality – obutafa.

    55. immunise – oku-sibaga;i.oneself,‘okw-egema.

    56. immure – oku-teekamukkomera,oku-siba.

    57. immutability – obutajjulukuka.

    58. immutable – -alubeerera,si-akujjulu-kuka.

    59. impale – oku-fumita.

    60. impart – oku-wa,oku-gaba.

    61. impatience – obutagumiikiriza,kati-nko.

    62. impatient – be,oku-bigita.

    63. impeach – oku-wawaabira,oku-waa-bira.

    64. impede – oku-ziyiza.

    65. impediment – ekiziyiza,kalumanny-wera;(inspeech)okwogeraekirimi.impel,oku-waliriza,oku-kubiriza.

    66. impenetrable – be,oku-ggumira,oku-ziyira.

    67. impenitence – obuteenenya.

    68. imperceptibly – kimugunyu.

    69. impersonate – okw-efaananya,okw-.egamba,okw-efuula.

    70. impertinence – ekyejo,ekitigi,e’gge-nya.

    71. impertinent – -akyejo,-akitigi.

    72. impetuous – be,oku-siitaana.

    73. impetuously – buziiziiri.

    74. implacable – -kakanyavu,-zibu.

    75. implant – oku-siga,oku-simbamu.

    76. implement – ekyumaekikola.

    77. implicate – oneself,oku-kanansa.

    78. implore – okw-egayirira,okw-esenge-reza.

    79. import – (n) (meaning),amakulu.

    80. import – (v) oku-leetamunsi.

    81. importance – obukulu,ekitiibwa.

    82. important – -kulu,-akitiibwa.

    83. importunate – -akacca.

    84. importune – oku-sabaolutata,oku-tayirira,oku-beeba,oku-jegeekereza,oku-tawa,oku-leeberera,obw-eku-kuutiriza,oku-peeka.

    85. impose – (fine),oku-tanza;i.upon,okw-ekanyamuza.

    86. imposing – -akitiibwa.

    87. impossible – be,useneg.formofoku-yinzika,oku-soboka;ani.person,entambazi,entaate.

    88. impostor – omulimba.

    89. imposture – obulimba.

    90. impotence – obunafu.

    91. impotent – -nafu.

    92. impoverish – okw-avuwaza;beed,okw-avuwala.

    93. imprison – oku-teekamukkomera,oku-siba.

    94. imprisonment – obusibe.

    95. improper – -gwagwa;bei.,oku-wemuka.

    96. improve – (v)tr. okw-ongera,oku-longoosa.

    97. improve – (v)i. (illness)]videbetter,

    98. improvement – olukamu,bibkowe.

    99. impudence – ekyejo,akajanja,e’gge-nya.

    100. impudent – -akyejo;bei.,oku-giraekyajo.

    101. impure – (morally),-gwagwa;thiswateris,amazziganogalimuobuwuka.

    102. impurity – (moral),obugwagwa.

    103. impute – oku-balira;i.falsely,oku-limbiriza.

    104. in – mu.

    105. inactive – mugayaavu.

    106. inactivity – obugayaavu.

    107. inasmuch – as,nga…bwe,kubanga.

    108. inattentive – be,oku-tunulaekimama,okb-labankana.

    109. incarcerate – oku-teekamukkomera.

    110. incarnate – become,oku-fuukaomu-ntu.

    111. incarnation – okufukaomuntu.

    112. incendiarism – okwokerera.

    113. incendiary – omwokerezi.

    114. incense – obubaane;i.tree,omuwafu;burni.,okw-otezaobubaane,oku-nyookezaobubaane.

    115. incessant – -akagganyigganyi.

    116. incessantly – lutata,lu’nnye,lumoo-nyere,lunyenyeegere,luleekereeke,lundikoobyo,lutaakome,lutankute,luteetera,’ntakera,’ssferebo;videoku-le’jja.

    117. incest – obwenzi;commiti.,okwenda.

    118. incestuous – -enzi,-abwenzi.

    119. incident – fekigambo,ensonga.

    120. incisor – bri’nnyo.

    121. incite – oku-kubiriza,oku-weerera,oku-fukuutirira,oku-pikiriza,oku-saa-kiriza,oku-smdirira,oku-vugula;(dogs)obw-asira.

    122. incline – (n) akaserengeto,olukooto,olu-yiringito,ekikko,akasirikko.

    123. incline – (v) okw-agaza;(slope)okw-esulika(v.i.).

    124. include – oku-ssaako,oku-baliramu.

    125. incoherent – -akasalwe.

    126. incoherently – speak,oku-daabaada,obw-ogeraolutabirizo.

    127. incompetent – siaamagezi.

    128. inconsequently – talk,oku-londobe-reza.

    129. incontinence – obuteekomako;havei.(faeces),okwenyaga.

    130. incorruptible – siaakuvunda,-mwesi-gwa.

    131. incorruption – obutavunda.

    132. increasen. – (profit),amagoba.

    133. increase – (v)i. oku-kanya,okw-ala,okw-ongera;i.in,okw-eyongera.,v.tr.,okw-ongeza.

    134. inculcate – oku-kuutira,oku-yigiriza.

    135. inculpate – oku-sibaekibi,oku-temaekigambo.

    136. incurable – -tassuuka;videluko’kkere.

    137. indecency – ensonyi,obugwagwa.

    138. indecent – -a’nsonyi,-gwagwa,-seegu;videokw-etiiluula,okw-eyagaagula,oku-kunama,oku-wolongerera.

    139. indeed – mazima,’ddala.

    140. indefatigable – -nyiikivu’nnyo.

    141. indemnify – oku-liwa.

    142. indemnity – omutango;payi.,oku-tanga.

    143. independence – e’ddembe.

    144. independent-e’ddembe; – bei.,okw-etwala,okw-esanirira;videomu-suluba.

    145. independently – kyeteeso.,

    146. India – Buyindi.

    147. india-rubber – omupiiraogusangula,akasangula.

    148. Indian – Omuyindi.

    149. Indian – corn,kasooli.

    150. indict – oku-wawaabira,oku-waabira.

    151. indictment – omusango.

    152. indifferent – be,okw-ekubiragudii-ku’dde,oku-galamba,oku-zinzibala.indigence,obwavu.

    153. indigenous – akiganda,-abuzaaliranwa.

    154. indigent – -avu,-naku.

    155. indigestion – videenjoka,dyspepsia,

    156. indignant – be,oku-sunguwala.

    157. indignation – obusungu.

    158. indiscreet – -alumotolo.

    159. indiscretion – olulere.

    160. indispose – (illness),oku-lwazalwaza;bed,oku-Iwalalwala.indistinct,videoku-seeterera,oku-wunuuna.

    161. indistinctly – videbyenjeze,oku-lebet-terera,oku-sabuliza,oku-vulungu-tana.

    162. indite – oku-wandiika.

    163. indolence – obugayaavu;beindolent,oku-gayaala,oku-beyaabeya.indurated,be(skin),oku-guba.

    164. industrious – -nyiikivu;beindolent,oku-nyiikira.

    165. industry – omulimu,obunyiikivu.

    166. inebriate – oku-tamiiza.

    167. inert – be,oku-gajaba,oku-yaba,oku-galabanja.

    168. infamous – -alujeejeemo.

    169. infancy – obuto.

    170. infant – akawere,akaana.

    171. infatuated – be,oku-tinkiza.

    172. infect – oku-siiga,’oku-somba’obulwadde,oku-wereba,oku-cuncumula.ious,be,oku-siigika.

    173. infer – oku-tegeera,oku-manya.

    174. inference – amakulu.

    175. inferior – -bioku-singa;aperson’ss,abantuabaliwansiwa…

    176. infidel – omukaafiiri,atakkiriza.

    177. infinity – (number),katabalika.

    178. infirm – -nafu,-kaddennyo;videkye-kwaso;becomei.,oku-nafuwala,oku-kaddiwa.

    179. infirmary – e’ddwaliro.

    180. infirmity – obunafu.

    181. inflammation – (eye),e’jjanga,amalongojje;(nose)ekibobe.

    182. inflate – oku-fuuwamuomukka,oku-waga.

    183. inflated – -amuwuwo.

    184. influence – amaanyi.

    185. influential – -amaanyi.

    186. influenza – yegu.

    187. influx – (ofpeople),ekyepukulu.

    188. inform – oku-buulira,oku-tegeeza;i.against,oku-wawaabira,oku-loopa.ation,ebigambo,embuulira;lay.i.,oku-dikyadikya.

    189. informer – omuloopi.

    190. infringe – oku-sobya,okw-onona.

    191. infuriate – oku-sunguwaza;bed,oku-sunguwala.

    192. infuse – oku-tabulatabula.

    193. ingathering – amakungula.

    194. ingenious – -gezi,-amagezi.

    195. ingenuity – amagezi.

    196. inhabit – oku-beeramu,oku-tuulamu.

    197. inhabitable – be,oku-beeka.

    198. inhale – oku-ssaomu’kka,okw-eyoteza,oku-lerukana.

    199. inherit – oku-sika,oku-sikira.

    200. inheritance – obusika.

    201. inhospitable – be,oku-zigama.

    202. iniquitous – -bi’ddala.

    203. iniquity – obubi.

    204. initiate – oku-tendeka,oku-tandika,oku-leetereza.

    205. initiative – takethe,okw-ejuuba.

    206. inject – oku-yingizamunda;(surgically)oku-kubaempiso.

    207. injure – oku-luma,okw-onoona,oku-wanga.

    208. injustice – okusaliriza,embyone,oku-sobya.

    209. ink – bwino.

    210. inmate – ow’omunnyumba.

    211. inn – omugiini,e’nnyumbay’abagenyi.

    212. innocence – obutayonoona.

    213. innovation – videoku-wakula.

    214. innumerable – obutabalika.

    215. inoculate – oku-kubaekkato.

    216. inquire – oku-buuza,oku-buuliriza.

    217. insane – -lalu.

    218. insanity – e’ddalu,obulalu.

    219. insatiable – -luvu,-taku’tta.

    220. inscribe – oku-wandiikako.

    221. inscription – ekiwandiikibbwako.

    222. insect – akawuka;videakasisi,ekitaakule,’ssekirembwe,ekisokondwe,’jjegeju,kasennyanku,kawuuzi,ekikutuzi,empuluwujju,enfuuyirizi,’nkuuwe,endyabalangira,entonnyeze,endya-menvu,enzirugaze,enziiziiri,’ssemu-kkuto.

    223. inseparable – -taawulwako(withrel.)

    224. insert – oku-yingiza,oku-senseza,oku-teekamunda,oku-sonseka,oku-sekeeserera.

    225. inside – ad (v) munda.

    226. inside – of,mundawa.

    227. insipid – be,oku-languka.

    228. insipidity – kajaalaala,

    229. insist – oku-lagiriraddala,oku-kakasa,oku-kanda.

    230. insobriety – obutamiivu.

    231. insolence – ekydjo,e’ggenya,akajanja,e’ssukumbuli,e’ssukutti.

    232. insolent – -kyejo;bei.,okw-ewanika,oku-samaala,oku-giraekyejo.insomnia,obuteebaka.

    233. inspect – oku-kebera,okw-e’kkaanya,okw-etegereza,oku-lambula.

    234. inspector – omukebezi,omulambuzi.

    235. inspiration – okussaamuomukka;(mental)okuluŋŋamizibwa.

    236. inspire – (mental),oku-luŋŋamya;bed,oku-samira.

    237. instantaneously – amanguago;’kkutu,be’kkwa(ideophones).

    238. instead – of,mukifokya.

    239. instigate – videincite,

    240. instruct – oku-yigiriza,oku-somesa.

    241. instructor – omuyigiriza,omulagirizi.

    242. instrument – ekyuma.

    243. insubordinate – -jeemu,-a’mputtu.

    244. insubordination – obujeemu,emputtu.

    245. insufficient – for,be,oku-weeba.

    246. insult – (n) ekivume,obuvumi,amavumirizi.

    247. insult – (v) oku-vuma.

    248. insure – oku-tegekera.

    249. insurrection – obujeemu.

    250. intellect – amagezi.

    251. intelligence – amagezi;(news)amagambo,ebifaayo.

    252. intelligent – -gezi,-tegeevu;becomei.okw-ogiwa.

    253. intemperance – obutamiivu.

    254. intemperate – -tamiivu;bei.,oku-tamiira.

    255. intend – okw-agala,oku-tera,oku-bulk.

    256. intentionally – use,oku-manyirira,oku-laba,oku-genderera.

    257. inter – oku-ziika.

    258. intercede – for,oku-wolereza,oku-takabanira,oku-sabira.

    259. intercessor – omuwolereza.

    260. interchange – oku-waanyisa,oku-vunja.

    261. intercourse – (talk),emboozi.

    262. interdict – (v) oku-wera.

    263. interest – (profit),amagoba,enkizo;losei.oku-wola.

    264. interesting – be,oku-nyuma.

    265. interfere – okw-etumiikiriza;(infight)oku-taasa,oku-bambagiza;i.in,oku-bambira,okw-egerekereza.

    266. interference – entatankiriza.

    267. interloper – ow’entatankiriza.

    268. interior – usemunda.

    269. intermarry – oku-wasagana,oku-fumbiriganwa.

    270. interminably – kajegejege.

    271. intermingle – oku-tabulatabula.

    272. interpret – oku-kyusa,oku-duuma,oku-tegeeza,oku-gerula,oku-vvuunula,(dream)oku-lootolola.

    273. interpretation – amakulu.

    274. interpreter – omuvvuunuzi,omuduumi.

    275. interrogate – oku-buuza,oku-buuliriza,oku-kemereza.

    276. interrupt – oku-vubiikiriza,oku-lyakakesu,oku-salaekirimi,oku-vunvu-bika,oku-vuvuba.

    277. intersect – oku-salagana.

    278. intertwine – oku-langa,oku-yitanya,oku-sulinkanya.

    279. interval – ekiseera,e’bbanga,ekibangirizi,oluma’gga,e’ttalaga;videokwamuka;i.ofsilence,kasiriikiriro.

    280. intervene – oku-bambagiza,oku-taksa.

    281. interview – oku-laba

    282. intestine – ebyenda;largei.,akabuto-buto;smalli.,olu-kinyikinyi;videki’nnamuguma.

    283. intimacy – omukwano,oku-kwana.

    284. intimate – -amukwano,-akafubo.

    285. intimidate – oku-tiisa,oku-kanga.into,mu.

    286. intoxicant – ekitamiiza,vide’kkangala.

    287. intoxicate – oku-tamiiza;bed,oku-tamiira.

    288. intractable – videkipamira.

    289. intrepid – -zira,-vumu;i.person,omuyanda,’nnalukalala.

    290. intrepidity – obuzira,obuvumu.

    291. intrigue – olukwe,okwekoba.

    292. introduce – oku-langa,oku-yingiza.

    293. intrude – okw-eyitiriza,okw-ebereka,okw-efeeteka.

    294. intruder – nnaabigwamu.

    295. inundation – omutunga,amataba.

    296. invade – oku-tabaala,oku-kwekweta,oku-sanjaala.

    297. invalid – omulwa’dde,empendeke.

    298. invaluable – -amuwendomungi’nnyo.

    299. invasion – olutabaalo,okutabaala,oku-lumba.

    300. inveigh – against,okw-ogerako,oku-wawaabira.

    301. invent – oku-yiiya,oku-ginga,oku-gunja,oku-vumbula;videokw-ewaayiriza.

    302. invest – (city),oku-zingiza,oku-salaekigo;(heir)oku-sumika.

    303. investigate – oku-kebera,okw-e’kkaanya.

    304. invite – oku-yita,oku-sembeza.

    305. invocation – okusaba.

    306. invoke – oku-saba,okw-egayirira.

    307. involved – be,oku-jabagira,okw-edubika.

    308. inwardly – munda.

    309. iota – akatonnyeze.

    310. irascible – -sunguwavu.

    311. ire – obusungu.

    312. iris – e’mmunye.

    313. iron – ekyuma,e’kkalwe;(ore)amatale;(cast)e’bbumba;(pig)omusinga;i.forclothes,’ppaasi.

    314. iron – (v) oku-golola,oku-kubappaasi.

    315. irrelevantly – talk,.oku-olondobereza,oku-sala’ntotto.

    316. irretrievably – kagenderere.

    317. irreverence – obutatyaKatonda,

    318. irritable – -yombi,-abusungu;bei.(body),oku-siiwa.

    319. irritation – videforeg.

    320. island – ekizinga.

    321. islander – ow’omukizinga.

    322. isolate – oneself,okw-ebonga.

    323. isolated – -akifikkiriza.

    324. issue – (n) (children),e’zza’dde.

    325. issue – (v) oku-vaamu,oku-fuluma.

    326. isthmus – akagolomolo.

    327. itchn. – obuwere;videekikeke,eki-sunyi.

    328. itch – (v) oku-siiwa,oku-kolokoota.

    329. itinerate – oku-lambula.

    330. ivory – e’ssanga.

  • English to Luganda Translation Dictionary – Prefix K

    This is the English to Luganda Dictionary Translation for  Prefix K

    English to Luganda Dictonary Translation

    English Translation    –    Luganda Dictionary Translation

    1. keen – for,be,oku-sugumbira.

    2. keep – oku-kuuma,oku-tereka.k.on,oku-nyiikira,oku-fuba.k.uptowork,oku-kalaabiriza.k.waiting,oku-kalanga.

    3. keeper – omukuumi.

    4. keg – e’ppipa

    5. keloid – entale.

    6. kernel – omulamwa.

    7. kerosene – amafutag’Amerikaani,pala-fiini.

    8. kestrel – akakubampanga.

    9. kettle – e’bbinika.

    10. key – ekisumuluzo;(explanation)ama-kulu.

    11. kick – olusamba’ggere.

    12. kick – (v) oku-samba,oku-sambagala,oku-sansagala.

    13. kid – akaanak’embuzi.

    14. kidnap – okunyaga.

    15. kidney – ensigo.

    16. kill – oku’tta;beed(falloraccident),okufa.

    17. kiln – ekyokero.

    18. kilt – akajumbi,ekisenso.

    19. kind – (n) engeri,embalk,omutindo.

    20. kind – adj.,-akisa,-lungi;bek.,oku-ban’ekisa,oku-kolaeby’ekisa.

    21. kindle – oku-kumaomuliro,oku-koleeza;bed(anger),oku-buubuuka.kindness,ekisa,obulungi.

    22. kindred – ekika,e’ŋŋanda,olulyo.

    23. kine – ente.

    24. King – Kabaka.

    25. kingdom – obwakabaka.

    26. kingfisher – akasumagizi.

    27. kinsfolk – ab’ekika,e’ŋŋanda.

    28. kinsman – ow’ekika,ow’oluganda.

    29. kiss – (v) oku-nywegera.

    30. kitchen – e’ffumbiro,ekiyungu(indigenous).

    31. kite – kamunyi,ma’gga.

    32. kitten – e’kkapaento.

    33. knead – oku-goya;(massage)oku-kunya.

    34. knee – e’vviivi;k.-cap,enso.

    35. kneel – oku-fukamira;k.upright,oku-fukamiraamatiitiiri.

    36. knickers – empale.

    37. knife – akambe,ekiso,e’ggya.

    38. knit – oku-luka;k.one’sbrows,okw-eti’ppa.

    39. knob – ekitolima,ensunduba.

    40. knock – (v) oku-koona,oku-kuba;(announceoneself)okw-eyanjula;k.out,oku-tirimbula;k.upagainst,oku-guuna,oku-tomera.

    41. knoll – ekifunvu.

    42. knot – (n) ekifundikwa;k.inwood,enkovu,ekifunvuba,essunduba,eki-tuttwa.

    43. knot – (v) oku-fundikira,oku-tugga;k.clothonshoulders,oku-sumika.know,getto,okumanya,oku-tegeera;forknowuseperf.tenseofv.,e.gIk.,’mmanyi,ntege’dde;becomeknown,okw-atuka,okw-atiikirira.

    44. knowledge – amagezi,okumanya,oku-tegeera.

    45. known – well-,-manyifu,-atiikirivu.

    46. knuckle – e’nnyingoy’engalo.

    47. Koran – E’kkolaani.

  • English to Luganda Translation Dictionary – Prefix W

    This is the English to Luganda Dictionary Translation for  Prefix W

    English to Luganda Dictonary Translation

    English Translation    –    Luganda Dictionary Translation

    1. wag – (v) oku-nyeenya;(tail)oku-tenga.

    2. wage – «.,empeera,omusaala,omu-kemba;payw.to,oku-pokera.

    3. wager – (v) oku-singa.

    4. waggish – be,okw-ekinika.

    5. waggon – e’ggaali.

    6. wagtail – ‘nnamunye.

    7. wail – (v) oku-kubaekiwoobe,oku-wooba.

    8. wailing – «.,ebiwoobe,oku-kaaba.

    9. waist – ekiwato;videolukende.

    10. waistband – olwebagyo,olukoba.

    11. waistcoat – ekizibaawoekitono.

    12. wait – oku-linda,oku-lindirira;(vainly)okw-andaakalala.w.upon,oku-weereza.w.abit!lindako!ogiraotuulaawo!w.attable,oku-sumaama.w.overaday,okw-osa.lieinw.,oku-teega.w.about,oku-zimbirira.er,omuweerbza,omusumaami.

    13. waive – oku-leka.

    14. wake – (v)i. oku-zuukuka;v.tr.,oku-zuukusa.

    15. wakeful – sit,oku-tuulabusiga.

    16. walk – oku-tambula.w.carefully,okw-egendereza.

    17. walk – backwards,okw-esendasenda.w.slowly,oku-lemba.w.withdifficulty,oku-bambaga,oku-ba’ttira.w.throwingoutlegs,oku-jaagira.w.fast,okw-eyaka,okw-eyasa,okw-abuka,okw-eskawuula,okw-esekula,okw-esika,okw-esikula,okw-ewa-waagula,okw-ewuuba,okw-ewala-kata,oku-pa’ppuka,oku-saabuuka,oku-sese’gguka.

    18. walk – (n) entambula;(path)e’kkubo;(conduct)empisa;goforaw.,oku-tambulako.

    19. walker – omutambuze.

    20. wall – ekisenge,olusebenju;(city)’obugwe.

    21. wallet – ensawo.

    22. wallow – okw-ekulukuunya.

    23. wander – oku-kyama,oku-seyaaseya,oku-seyeggera,oku-wambajja,oku-leregga,oku-lalagga;(indelirium),oku-logojjana.

    24. wanderer – ompiseeyise,empisiiyisi.

    25. want – okwetaaga,obwavu.

    26. want – okw-etaaga,okw-agala.

    27. wanton – -kaba.

    28. war – olutalo;greatw.,olutalo’sse-matalo;gotow.,oku-tabaala.

    29. ward – (n) (ofprison),e’kkomera;videe’zzaaliro.

    30. ward – off,v.,okw-ewoma,okw-egema.

    31. warden – omukuumi.

    32. warehouse – e’ggwanika.

    33. wares – eby’okutunda.

    34. warfare – olutalo,entalo.

    35. warily – ‘mpola;usev.okw-egendereza.

    36. warlike – -a’ntalo.

    37. warm – (v)tr. oku-bugumya,oku-buguu-miriza;w.thebody,okw-ota(omuliro,omusana).

    38. warm – (v)i. bew.foku-buguma,oku-takata.

    39. warmth – (n) e’bbugumu,akasuususu.

    40. warn – oku-labula.

    41. warp – (v)i. okw-eweta,oku-gonyoka,oku-lalambala;v.tr.,oku-weta,okw-eweesa.

    42. warrior – omulwanyi.

    43. wart – ensundo.

    44. wart-hog – engiri.

    45. wash – (v)tr. (anotherperson),oku-naaza;(things)okw-oza;w.up(ontotheshore),oku-fumbiikiriza.

    46. washing – (n) engoyeez’okwoza.

    47. wasp – ‘bbumbuzzi,muyizzitasubwa.

    48. waste – (v)i. w.away(insickness),oku-konvuba,oku-koozimba,oku-wolo-ngoka.

    49. waste – ebisasiro,amasengere.

    50. wasteful – be,oku-joogoola;vide’nna-lyambe.

    51. watch – (n) e’ssaawa;w.ofthenight,ekisisimuka.

    52. watch – (v)i. oku-tunula;v.tr.,oku-kuuma,oku-tunuulira,okw-e’kkaa-nya.

    53. watch-chain – omukuufu.

    54. watchman – omukuumi.

    55. water – (n) ama’zzi;makew.,oku-nnyaala,oku-fukaama’zzi,oku-ko-joba,oku-kunkumulaomusulo.

    56. water – (v) oku-fukirira;(cattle)oku-nywesa,okw-esera.

    57. water-buck – ensama,enjobe.

    58. water-closet – ekiyigo,mugwanya.

    59. waterfall – ekiyiriro.

    60. water-hen – akafubitizi,enfulubiru.

    61. watering-place – ekyesero.

    62. water-jar – ensuwa.

    63. waterless – awatalima’zzi.

    64. water-lily – kitengejji,aka’bbula.

    65. water-pipe – omufule’jje.

    66. water-pot – ensuwa.

    67. watery – (insipid),-akajaalaala,oku-wutta.

    68. wave – 11.,e’jjengo,e’ssingiisira.

    69. wave – (v)i. okw-ewuuba,oku-yuuguu-ma;v.tr.,oku-wuuba.

    70. waver – oku-buusabuusa,oku-sagaa-sagana,oku-fufu’ggala,oku-jenguka,oku-‘ttaagan’aga.

    71. wax – (n) ebisengeby’enjuki;(inear)envumbo.

    72. way – e’kkubo;(custom)empisa;(plan)amagezi;makew.for,oku-segulira.

    73. wayfarer – omutambuze,omuyisi.

    74. waylay – oku-tega.

    75. we – ‘ffe,tu-.

    76. weak – -nafu;becomew.,oku-yenje-buka,oku-yongobera,oku-nafuwa,oku-jenjeba,oku-gangatika,oku-yeba.

    77. weaken – (v)tr. oku-nafuya.

    78. weakly – -nafu,-yongobevu.

    79. weakness – obunafu.

    80. weal – omuzizi.

    81. wealth – obuga’gga,ebintu,e’mmaali,obutitimbe.

    82. wealthy – -ga’gga;becomew.,oku-ga’ggawala.

    83. wean – oku-ggyakumabeere;w.toosoon,okw-osera;beed,oku-vakumabeere.

    84. weapon – eky’okulwanyisa.

    85. wear – (v)tr. (puton),okw-ambala;w.out,oku-kansula.

    86. wear – (v)i. w.out,oku-kaddiwa,oku-seebenga,oku-botoka;w.well,okw-esibira.

    87. weariness – obukoowu.

    88. weary – -koowu;becomew.,oku-koowa,oku-‘ggya;makew.,oku-kooya,oku-kooyesa.

    89. weasel – e’ggunju.

    90. weather – obu’dde.

    91. weave – oku-luka,oku-langa.

    92. weaver – omulusiw’engoye.

    93. web – (n) (ofspider),engoyeza’nnabbubi.

    94. wed – (v)tr. (ofmatt),oku-wasa;(ofwoman)oku-fumbirwa;(mutual)oku-fumbiriganwa.

    95. wedded – -fumbo.

    96. wedding – obugole,embagay’obugole.

    97. wedge – olubanda,empano.

    98. Wednesday – Wenzide,Olw’okusatu.

    99. weed – (n) omuddo;pi.ebirungu.

    100. weed – (v) oku-koola,oku-kandula.

    101. weedy – -zise.

    102. week – wiiki,’ssabbiiti.

    103. weekly – -abulissabbiiti.

    104. weep – oku-kaabaamaziga,oku-lira,oku-koboka.

    105. weeping – okukaaba.

    106. weevil – akawuka,enjovu,omusontwa.

    107. weigh – oku-gera,oku-pima.

    108. weight – obuzito.

    109. weighty – -zito,-abuzito.

    110. welcome – adj.,-a’ssanyu.

    111. welcome – (v)tr. okw-aniriza,oku-sanyukira.

    112. weld – oku-yunga,oku-gatta.

    113. well – it.,olu’zzi.

    114. well – adj.,-lamu,-lungi.

    115. well – ad (v) bulungi.

    116. well – up,v.,oku-tumbuka.

    117. well – int.,kale;w.done,weebale,kulika,yogaayoga,buswagu.

    118. well – get,oku-wona,oku-ssuuka,oku-lamuka,okw-ekakamula;makew.,oku-wonya.

    119. well-known – -atiikirivu.

    120. wench – omuzaana.

    121. wend – (one’sway),oku-genda.

    122. west – ebugwanjuba.

    123. westerly – -abugwanjuba.

    124. wet – adj.,-bisi,rel.formofv.follg.;getw.,oku-toba,oku-jojobala.

    125. wet – (v)tr. oku-tobya;w.theclothes,okw-esona.

    126. wether – endigaendaawo.

    127. wet – season,’tto’ggo.

    128. whale – lukwata.

    129. what? – ki?kiki?w.doyoucallit?okiyitaotya?whatishisname?erinnyalyey’ani?

    130. whatever – buliwithrel.pron.

    131. wheat – e’ŋŋaano.

    132. wheel – ‘nnamuziga,’ddudumo.

    133. wheel – v,,oku-sindika,oku-yiringisa.

    134. wheeze – oku-yiriitira.

    135. whelp – videpuppy,

    136. when – inter.,’ddi?rel.,bwe,lwe.

    137. whence – wa?rel.gye.

    138. whenever – bulilwe….

    139. where – inter.,wa?rel.gye.

    140. whereas – ‘ssonga.

    141. wherever – buligye….

    142. whet – oku-wagbla,oku-bangula.

    143. whether – obanga,’nnandiki.

    144. whetstone – ekibangulo,e’jjinjaeriwa-gala.

    145. which – inter.,ki?

    146. while – ‘nga.

    147. whimper – okw-ekaanya.

    148. whip – (n) kibooko,kibokko.

    149. whip – (v) oku-kuban’olukoba.

    150. whir – (v) oku-vuuma,oku-vuuvuuma,oku-linnimuka.

    151. whirl – oku-zunga;v.tr.,oku-zunza.

    152. whirlwind – kibuyaga,embuyaga.

    153. whisk – fly-,enkinga.

    154. whisker – ekirevu;(ofcat)obuswiriri.

    155. whisper – (v)- okw-ogeraekyama.

    156. whistle – (n) e’ffirimbi,e’ddenge.

    157. whistle – (v) oku-fuuwaoluwa,oku-fuuwaekirenge,oku-fuuwaeffirimbi.,v.i.,ofwind,oku-wuuma.

    158. whit – akasirikitu.

    159. white – -eru,eru,-erutukutuku;becomew.,oku-tukula,okw-amuka.

    160. white – ants,videtermites,

    161. whiten – oku-tukuza,okw-erusa.

    162. whiteness – obweru.

    163. whitewash – (v) oku-siigaennoni.

    164. whither – wa?soever,buligye….

    165. whitlow – akadalidali,entunuka.

    166. Whit – Sunday,OlunakulwaPente-kooti.

    167. whizz – (v) oku-vuuma,oku-vuuvuuma.

    168. who – inter.,ani?

    169. whole – -tuufu,-Iamba,-lambirira.

    170. wholesale – ad (v) kizizl;videoku-tokomoka.

    171. whooping-cough – ekikololoekiraa-kiira.

    172. whore – omwenzi.

    173. whose – ?-’ani?

    174. why – ?lwaki?

    175. wick – olutambi.

    176. wicked – -bi.

    177. wickedness – obubi.

    178. wide – -gazi;w.-mouthed,-aluta-gajjo;w.-spreading,-a’ngalama.n,v.i.,oku-gaziwa;v.tr.,oku-gaziya.

    179. widow – ‘nnamwandu.

    180. widower – ‘ssemwandu;becomeaw.,oku-wuula.

    181. widowhood – obwannamwandu.

    182. width – obugazi,omwanjo.

    183. wield – oku-koza;(brandish)oku-wera.

    184. wife – omukazi,muka-,omukyala;videkaddulubaale,kabejje,’nna-ssaza;omukazi-muggya,omusebeyi;’shome,e’ddya.

    185. wild – adj.(animals),-amu’nsiko;

    186. (violent) – -lalu;becomewild,oku-baama,oku-taaluuka,oku-taama;runw.(garden),oku-zika.

    187. wilderness – olukoola,e’ddungu.

    188. wile – olukwe.

    189. wilful – -a’mputtu,-tengu.

    190. wilfulness – emputtu.

    191. wiliness – obukaba,amagezi.

    192. will – (n) okwagala;againstone’sw.,buwaka;(testament)e’ddaame;makeaw.,oku-laama.

    193. will – (v) okw-agala.

    194. will-o’-the-wisp – ‘nnamuyenga.

    195. wily – -a’nkwe.

    196. win – (get),oku-funa,oku-laba;(conquer)oku-wangula,oku-goba,oku-menyaolutalo;w.over,oku-senda-senda.

    197. wince – okw-esisiwala.

    198. wind – (v) oku-nyoola;w.up(cotton),oku-zinga;w.selfroundandround,okw-eziringirira.

    199. wind – (n) empewo,kibuyaga;(breath)omu’kka.

    200. wind-pipe – omumiro.

    201. window – e’ddirisa,ekituli.

    202. wine – envi’nnyo.

    203. winepress – e’ssogolero.

    204. wing – ekiwaawaatiro,ekiwawa.cookedw.ofchicken,ekivu.hitonthew.,oku-kubabutanga.beonthew.ofarmy,oku-koobera.

    205. wink – (v) oku-temyaekikowe,oku-sunyaako;w.at,oku-baguliza.

    206. winks – takeforty,oku-wujjaala,okw-ebakaamavumira.

    207. winnow – oku-wewa,oku-kuyeeya.

    208. winnowing-tray – olugali.

    209. winter – ebiroeby’empewo.

    210. wipe – oku-siimuula,oku-ttaanya;w.out,oku-sangula;w.sweatwithfinger,okw-esalaentuuyo.

    211. wire – (n) olunyere;telegraphw.,e’ssimu,oluuma.

    212. wire – (v) (sendtelegram),oku-kubae’ssimu.

    213. wisdom – amagezi.

    214. wise – magezi,-kalabakalaba.

    215. wish – okwagala.

    216. wish – (v) okw-agala.

    217. wit – amagezi;atone’s’send,videoku-bunda.

    218. witch – omulogo.

    219. witchcraft – obulogo,obusezi,e’ttalo.

    220. with – na,awamuna.

    221. withdraw – (v)L oku-vaayo,okw-eyungula;v.tr.,oku-ggyawo,oku-jju-lula;w.fromashes,oku-vumbula;w.aguarantee,oku-zaalukuka.

    222. wither – (v)i. oku-wotoka,oku-wotookerera.

    223. withered – -wotofu.

    224. withhold – oku-‘mma.

    225. within – ad (v) munda.

    226. within – prep.,mundawa,mundamu.

    227. without – awatali

    228. witless – -siru.

    229. witness – omujulirwa;bearw.,oku-julirwa;calltow.,oku-julira.

    230. wizard – omulogo,omusezi,omuganga,omukakali.

    231. wobble – oku-sagaasagana.

    232. woe – e’nnaku;w.isme!zinsanze!’nnyaabula!woowe!

    233. wolf – omusege.

    234. woman – omukazi.

    235. womb – ‘nnabaana.

    236. wonder – ekitalo,ekikuuno,ekyama-geroobaeky’amagero,ekyewuunyo,makunale;theactofing,useinf.ofv.follg.

    237. wonder – (v) okw-ewuunya,oku-wuniikirira.

    238. wonderful – -akitalo,-akikuuno.

    239. wonderfully – kitalo.

    240. wont – (n) empisa;bew.,oku-tera.

    241. wood – omuti;fire,enku;(forest)ekibira;(plank)olubaawo.

    242. wooded – -amiti,bibira.

    243. wooden – -amuti.

    244. woodpecker – enkonkonamuti.

    245. wool – ebyoyaby’endiga.

    246. woollen – vide’jjowo.

    247. word – ekigambo;(news)amagambo,ebifa;(order)ekiragiro;(promise)okulagaana.

    248. wordy – -abigambobingi.

    249. work – (n) omulimu.

    250. work – (v) oku-kolaomulimu;w.veryhard,oku-faabiina,oku-fuba;w.waythrough,okw-efubitika.

    251. workman – omukozi,omupakasi.

    252. workmanship – omulimu.

    253. workshop – e’kkolero.

    254. world – ensi.

    255. worldly – -a’nsi.

    256. worm – olusiri’ŋŋanyi,ekisokomi,enjoka’embisi;(intestinal)enfaana,kawuu-kuumi;cutw.,omutemu.

    257. worm-eaten – be,oku-wumba.

    258. wormwood – omususa.wornout,-kadde,-botofu;getw.o.,oku-kaddiwa,oku-botoka,oku-ga-ngatika.

    259. worry – (v)i. okw-eraliikirira,oku-kulu-ngutana;v.tr.,okw-eraliikiriza,oku-teganya,oku-kabiriza,oku-ke’ŋŋente-rera.

    260. worse – get(illness),okw-efuukuula.

    261. worship – (n) ensinza.

    262. worship – oku-sinza.

    263. worst – adj.,-singaobubi.

    264. worst – (v) oku-wangula,oku-goba.

    265. worth – (n) omuwendo,obulungi.

    266. worth – be,oku-gula.

    267. worthless – usev.oku-gasainneg.rel.form.

    268. worthy – be,oku-saana,oku-saanira;makew.,oku-saanyiza;deemw.,oku-gwanyiza.

    269. wound – (n) ekiwundu.

    270. wound – (v) oku-luma,oku-fumita.

    271. wounded – -fumite,-abiwundu.

    272. wrangle – oku-yombagana,oku-ba-‘bbatta,oku-twatwalikana.

    273. wrangle – (n) oluyombo,empaka.

    274. wrangler – omuyombi.

    275. wrap – (v) oku-siba,oku-sabika,oku-wumba.

    276. wrath – obusungu,ekiruyi.

    277. wrathful – -abusungu,-sunguwavu.

    278. wreath – enguley’ebimuli.

    279. wreck – (v)tr. oku-menyaeryato;beed,oku-menyeka.

    280. wrench – oku-sika,oku-sikula,oku-wagula.

    281. wrestle – oku-meggana,oku-lwanabu-kende.

    282. wrestler – omumegganyi.

    283. wretch – omubi,lunkupe.

    284. wriggle – oku-tiiratiira.

    285. wring – oku-kamula;(neck)oku-nyoola.

    286. wrinkle – (n) omutaafu,embugubugu,olukanyanya;(incloth)olufunyiro.d,be,oku-fungalala.

    287. wrist – ekiseke.

    288. write – oku-wandiika.

    289. writer – omuwandiisi.

    290. writhe – okw-egoloŋoonya,okw-eziri-banga.

    291. writing – okuwandiika,empandiika,omukono.

    292. wrong – (n) obubi,ensobi.

    293. wrong – adj.,-bi,-a’nsobi.

    294. wrong – (v)tr. okw-onoona,oku-kolaobubi,oku-sobya,oku-saliriraaka-nywa;bew.,oku-soba;vide.oku-wuba.

    295. wrongly – bubi,mawulu’ttundu.

  • Engero za Baganda eza – O  – Luganda Proverbs prefix – O 

    Engero za Baganda eza – O  – Luganda Proverbs prefix – O

     

    luganda proverbs engero

    1. Oba tonnagwa : tolaba kikusudde

    2. Obeera ndegeya : wakunzimbye ku mumwa

    3. Obikka ku maddu : nti malako ennyama, om eggumba

    4. Obireka n’otobyegomba

    5. Obisse bibiri : toobojjerere

    6. Obonaabona n’otafa

    7. Obonyeebonye : anti alaba alonda

    8. Obubaka tibufa nga butunzi

    9. Obubbi ntadde : omukazi ali mbuga

    10. Obubuiwa : bukuliisa (ettooke) eriri mu maaso ga mumw

    11. Obubulwa ggye : busembeza emmandwa ku lubu

    12. Obudde butuukira mu muti ne bukya

    13. Obudde bwe buziba : ennyonyi yeeyuna omuti

    14. Obudde okuziba : buliisa enkoko omuddo

    15. Obufuzi bw’emmese : bulabika ng’omaze okuzimba enju

    16. Obugagga ntuuyo : zittulukuka ng’ogenda, bw’owummula nga zikuggwako

    17. Obuganzi bukayanirwa

    18. Obugayaavu : buzaala obunafu

    19. Obugezageza bwatta ssessolye

    20. The tcher goes so often to the well, that it is broken at last

    21. Obuggya dda : bukaza omuvule

    22. Obugulu obutono : sibumegga nnyinibwo singa nnamunye atambula agwa

    23. Obugwagwa nnyumba mbi : ogiyingira ogiraba

    24. Obukaba bukulya amaaso : nti Wamala yansiiwa

    25. Obukadde buwoomya ki? : wazira ttooke

    26. Obukadde magezi

    27. Obukadde obusinda amaluma : bwetisse mukene all ku mutwe

    28. Obuuka ebikoomi ng’atalya bbugga

    29. Obukaajumbe : anaabusereka akeera

    30. Obukojja bwa munno si bukojja bwo

    31. Obukopi bugezza effuba : ng’omutono ye mwami

    32. Obukulu buwoomya ttooke

    33. Obukulu ndege : tezivugira mu mazzi

    34. Obukya buziba : omwana alwa ddaaki n’ayisa amuzaala

    35. Obukyala gwe bunaalema : abuwa musebeyi

    36. Obukyawe bukira eddogo

    37. Obulamu kye kiwango : akiina Baabutiko

    38. Obulamu ttooke : bugenda n’abulabirira

    39. Obulema tebujja dda

    40. Obulimba bussa nnannyinibwo

    41. Obuuliridde nfuuzi : kwennyamira

    42. Obulonda mke : tebugaana njala kugwa

    43. Obulo sibubadde bwange : bubadde bwa Ggulu-ddene

    44. Obulungi : bukira obugagga

    45. Obulungi bw’enswa : atalya mutima gwa mbuzi, aguliira mu nswa

    46. Obulungi obwemanye : ) bukuvumya akusinga ) bukuyisa ku balya

    47. Obulungi obw’ensozi : obulaba oziri wala

    48. Obulungi si ddya : (wabula emsa)

    49. Obulwa bukula musaayi : nga si ggwe bafumise oba nga tebafumise wuwo

    50. Obulwa dda : ) blikaza ekkubo ku lwazi ) bukutula empalaata

    51. Obusajja bukirana

    52. Obuuse nga wajjiibwa

    53. Obusenze bukala mmuli

    54. Obusenze butta munaanya

    55. Obusenze butunda

    56. Obusenze bwe bubula : enswa entunda ezimba ku mpawu

    57. Obusenze muguma

    58. Obusigire bwassa Kisolo

    59. Obusigire tibugenda na kabukuto

    60. Obusiro tebutuukirwako : ajja okulya, atuukira ku ndagala

    61. Obusiru obwakukutte bwa nkoko : bugizaalisa mu kyalo

    62. Obusolo bwa kuno tebufa : atega gumu

    63. Obusolo gye babutta, gye bweyuna (= bweyunira) : ) ettooke eddene mu ggwaatiro ) omumonde omunene gukula mu lusalosalo

    64. Obusungu mugenyi : ) akyala n’addayo ) amala kuboonoonyesanga yeege-nderera

    65. Obusungu obungi : bukulagiriza emmese olusuubo

    66. Obusungu obungi tebukkutibwa (= tibukkutwa) : Nnamunkanga eyabukkuta ekifuba kabanika

    67. Obutaagalana bukusabisa mukazi wo gonja

    68. Obutaagaane : bwambaza embwa olukoba

    69. Obutajja kundaba nnasiba embwa ku lumbugu n’egaana okululya?

    70. Obutalya ku kimu bwassa wajjiibwa

    71. Obutamanya bya mwaka : ng’emmese esula omw’omulima

    72. Obutamanya nnaku : bukuzza gye baakutunda

    73. Obutamanyirira : bukussa n’omuyombi omukago

    74. Obutamanyirira butabaaza anaafa

    75. Obutamera kirevu njuba ya kikome, ekuliisa lwa ggulo

    76. Obutannaziba : tobusindikirako maluma

    77. Obutasaba baabulekera (= bwalekerwa) mbwa

    78. Obutaseeranye : tibugulibwa

    79. Obutateesa buliisa abasatu amaluma

    80. Obutazimbye : bumanyibwa nnyinibwo

    81. Obutekkaanya : bukutindiza balugu (ng’enva ze balya zirandira wansi)

    82. Obuteeraba : bukuvumya akusinga

    83. Obuteeraba : bukuyumya akusinga

    84. Obuteerowooza : ng’omuwuulu asaba eggobe

    85. Obutetenkereza : bukonya obuto

    86. Obuteewuliriza bunyooza ennanga amatu

    87. Obuteeyinza : bukuyisa mwannyoko omugenyi

    88. Obuteezhnbira bwassa wangiri

    89. Obutise amatama : nga nnyinimu abba

    90. Obutooke obuto : bugwana nva

    91. Obutono buwanira mu ssanja

    92. Obutta bumenya omulawo : oleeta kibaya

    93. Obuwa si bugabane

    94. Obuwulize : bwe buganzi

    95. Obuyingirwa : bwambaza embwa olukoba

    96. Obuyisi bw’omu : nsega y’ebika (= bulangwa nsega)

    97. Obuzadde bulima : obusuutira we babwagala (= okwenyumiikiriza we bakwaga-la)

    98. Obuzadde buwonya embooge

    99. Obuzaaliro si bwe bukuliro

    100. Obuuza nga Munyolo : akulaba n’ensuwa, nti ogenda iziba?

    101. Obuziina gye babwagala : gye babwaliirira

    102. Obwami ddiba lya mbogo : terizingwa omu

    103. Obwami kyambalo kyazike : nnannyinikyo bw’akikuggyako togaana

    104. Obwami obutono : bukubuuzisa gwe watumye

    105. Obwangu bw’okuwa : bukuweesa atalikuwa

    106. Obwato bufa magoba

    107. Obwavu bukuliisa ebikonde

    108. Obwavu bukuliisa nnyoko

    109. Obwavu si bbanja

    110. Obwavu : tebukozza

    111. Obwavu tebukumanyisa gw’oyagala (or: akwagala)

    112. Obwayiise : tebuyooleka

    113. Obw’effumu : si bwa ddogo

    114. Obw’ekiro : buzimbya enkadde

    115. Obwemage bwe balanga : enjobe mu lusa

    116. Obw’enkya : si bwe buziba

    117. Obwerabize obungi : bukusabya gwe wamma

    118. Obwesige bull nnyanja

    119. Obwewussa bussa (= bulitta) emmandwa

    120. Obwezizingirire empogola erwana mu ntamu

    121. Obw’olubuto : butwala obw’omutwe

    122. Obw’omu buwola(ko) oluuyi

    123. Obw’omulimba : tibukeerera

    124. Obw’omutambuze tibuziba : enjuba egudde ng’agamba: npenda emisana

    125. Obwosi : buluma gwe bwaddako

    126. Odaagana (= otaagana) : ng’olwatta Mpoobe e Kibiri

    127. Oduula nga musibe : nti tunaalaba okusula nga tutunula

    128. Ofanga n’otodda : ng’omuntu anyaze omukazi

    129. Ofubye ng’akagobera embuga : nti bwe kanaalya omwana wa beene

    130. Ofudde lwa nnabamba : kawumpuli lwatta omuwazi

    131. Ofuna by’okuwola : nga n’eby’okuwoza olina

    132. Ofunda n’ekkubi : n’otobeera na ddiirawamu

    133. Ofunda ne ndikutunda : n’otobeera ne ndikutta

    134. Ofunda n’omuko omwavu : n’akulambula

    135. Ofunda n’omuliika : n’anunula (= n’akukuliza) abaana

    136. Ofuuse gw’e Kanyanya : mugenzi tazze

    137. Ogandadde nga mubbi ow’omunnyu : bakuba omwana

    138. Ogawadde ekyanya : ow’amalibu ky’awa ennoga

    139. Ogenda Mbaale mu Baganda banno

    140. Ogenze mugga : okuggwa kko? ( Twazze mugga: )

    141. Oggye ku mutwe : otadde ku kibegabega

    142. Ogira ekiniga : ng’omusezi alya menvu

    143. Ogitte : eva mu nnyiniyo

    144. Ogobedde munya mu ssubi

    145. Ogubula eyeeguya : tegukala

    146. Ogudde ddalu : kuwona mabanja

    147. Oguddinnanwa : gwe guwunya ensiwo

    148. Ogufa : tegumanya yasooka

    149. Oguggwa : tiguba muka

    150. Ogugutana : ng’ow’ejjanga aloga muliro

    151. Oguliko engalabi : tegunywebwa atudde wamu

    152. Oguliko omuseesa : teguzikira

    153. Oguli ewa munno : tegugoba ngo

    154. Ogummuka gwe gukuwa nsogola

    155. Ogunaanyula : tegubuulirwa muwemba, ne bw’ossaako omungi

    156. Ogusula gwe gukuwa emza : nga mulungi

    157. Ogutaggwa : guboolanga abataka

    158. Ogutaliiko mpeera : gugenda n’okwebaza

    159. Ogutali mutume : tegukalaza (= tigukaluba)

    160. Ogutannammuka : tigukukubisa mwana

    161. Ogutateganya : siguzza nvuma

    162. Oguzziddwa omuganzi : omukyawe y’agumala

    163. Ogwa gonja (= olwa gonja) teguggwe? : nga y’alidde eky’engabo

    164. Ogwa kasajja gundeebuukanya : nga ggwe wamwezaalira

    165. Ogwayambadde : teguyita bwereere (= teguyitira awo)

    166. Ogw’edda : tigukutwaza lubugo lumu

    167. Ogw’embuga : gutta atagenze

    168. Ogw’embuga : ) gutta ogw’obuko (ng’abakazi alina babiri) ) tigulekeka

    169. Ogw’embuga : tigunywebwa atudde wamu

    170. Ogw’enzikiza : ayogedde ku bule

    171. Ogw’obulungi gwa butiko : bw’oggyawo, tokkatira

    172. Ogw’okulya : gusuula emmese mu kita

    173. Ogw’omulimba : tiguggwa mpoza

    174. Ojaganya ng’eyakimeza okw’enjala : nti obutiko bugenda kukuloga enjala?

    175. Ojaganya ng’ow’amalibu alonze erinnyo

    176. Ojambagiza : ng’akimezezza okw’enjala

    177. Ojjanga kwa nkuba : omusana guleeta enjala

    178. Ojjanga n’olya : y’akuyita Lubuna miryango

    179. Ojjukidde okwebikka : ng’obudde bukedde

    180. Ojjukire okwebikka : nga bukyali! ( Ojjukidde okwebikka: ) Think of your bedding (place for sleeping etc

    181. Okaabidde mu lwabya : wakasanke mu lwa mngu

    182. Okaddiwanga mubiri : n’otokaddiwa mwoyo

    183. Okalaliddwa : atali muwadde okuyoya obusera

    184. Okambagga (or: Akambagga) : ng’embidde ematirewo

    185. Okamaze : omufumba kafu lw’eggulo

    186. Okangabadde : ng’ebyanika taba

    187. Okansombedde : kimbagaya yakasombera Balama

    188. Okantyabidde : akalimu obuwuka obw’okunnuma

    189. Okekkera ng’afumba ekiro : nti ssebo tunaaliira mulyango

    190. Okekkera ng’afumba obutooke obuto : nti ewaffe tulya ga bisiisa

    191. Okekkera nga agula endiga (= ente), nti yaswala amagulu

    192. Okekkera ng’agula nnandere : nti taliimu maaso k’oli nti ogula wa kukuuma waka?

    193. Okekkera nga muk’omugoma nti ow’omwange leero agireese n’amayembe gaayo?

    194. Okekkera nga nnakawere omuli w’omunnyo : nti nnawonyezza kigongo

    195. Okekkera nga nnakyeyombekedde asima kandi : nti kuliko nsajjalala nti ekiku-suza wekka mu nju, ng’abasajja ball mu ttaka kiki?

    196. Okekkera ng’ava eri omulwadde, nti twasuze ku bugubi

    197. Okekkera ng’eyakafiirwa, nti leero nadda wa? : nti abaflirwa edda balaga wa?

    198. Okekkera ng’eyeekubye ekigere : nti simanyi kye kinanviiramu

    199. Okekkera ng’omufumite : nti omusaayi gupnenze munda bulijjo gubeera wa?

    200. Okekkera ng’omugemuzi agamba, nti enkukunyi zampaatidde ku kibuga

    201. Okekkera ng’omugenyi eyaliiridde amaluma : nti omutwe nnassa wa? nti zinga mu ddiba ly’embuzi

    202. Okekkera ng’omukazi agamba, nti emmanga eyo tekyayita kambe

    203. Okekkera ng’omukazi omuzadde : omwana bw’akaaba, nti bwandu bwe bumu-kaabya

    204. Okekkera ng’omulimi w’empindi agamba, nti empindi zange zali ziri matuba, ennyonyi zizirya

    205. Okekkera ng’omukunku eyeekoonye : nti ekigere nkimazeewo nti kyakume-zeeko ggulo?

    206. Okekkera ng’omulwadde agamba, nti kasookedde ndwala siryanga ka mu ntamu wabula obusera bwe nnawuseeko eggulo bwokka

    207. Okekkera ng’omulwadde anywa taba : nti kasooka ndwala siriimu mukka

    208. Okekkera ng’omulwadde nti lulinzita nga lummazeemu amaanyi

    209. Okekkera ng’omulwadde nti olumbe lwanzimba munda

    210. Okekkera ng’Omunaawa : nti Kabaka yandeka nga ndi gongo nti kaakano oli muluusi?

    211. Okekkera ng’Omunnabuddu : nti Kabaka yantuma lwokyo nti olwokya Kaba-ka baluggya Buddu? ( Oyogedde bitajja: )

    212. Okekkera ng’Omunnabusiro asima balugu : nti laba Kabaka mwe yakkira! nti owuwo ali mu ttaka?

    213. Okekkera ng’Omunnabuyaga : nti leero Kajeerero ali Nkira, nti edda ggwe wamukiranga?

    214. Okekkera ng’omunnabyalo : nti singa bantadde ne nzira eka, ne ngwa ku mu-gagga nti ab’omubyalo ne basinga bakatikkiro? ( Okekkera ng’omwavu: )

    215. Okekkera ng’Omunyolo : nti okulya enkolo, ndya lumonde nti enkolo, nga lumonde gw’olabye?

    216. Okekkera ng’omunywi w’emmindi : nti mundeke, sikyalimu mukka

    217. Okekkera ng’omusasi : ) nti nnyabo nnyinyika! ) nti nnyabo tompeereza mutwe?

    218. Okekkera ng’omusumba w’enkoko : nti ez’ewange ziwalalira emiyagi nti ggwe, nnannyinizo owalalira emivule? ( Amampaati aga nnyini: )

    219. Okekkera ng’Omuyima (= Omulaalo) : nti nnalidde enjuba nti eyiyo eri munda?

    220. Okekkera ng’Omuzungu : ndiyo nti wabuna nsi? You talk nonsense like a White man, constantly saying ndiyo

    221. Okekkera ng’omwavu gwe bakwatira ku kibuga : nti singa bantadde ndaba omugagga mu kyalo, mmugwako

    222. Okekkera ng’ow’ebbango, nti bwe nnatuuka, nnagwa bugazi

    223. Okekkera ng’ow’ebikaata ava embuga : nti tukutte mu gabuguma

    224. Okekkera ng’ow’ejjanga abika, nti gundi yafa : nti naffe tulabye bw’okaaba

    225. Okekkera ng’ow’ekirevu akuma omuliro : nti bampeeyo essubi nkume omuliro nti eryo lyonna erikuli ku mumwa?

    226. Okekkera ng’ow’ekiwalaata abika : nti olumbe lwanjera (= lwatwera) ekyenyi nti naffe tulaba bwe kikutte e Bule ne Bweya

    227. Okekkera ng’ow’ekiwalaata akka (= akkirira) ekibira : nti munterekera ku butta nti tunaabuseera wa omaze okugenda n’olubengo?

    228. Okekkera ng’ow’ekiwalaata alabye engo, nti bwe ndabye ensolo, enviiri ne zinva ku mutwe

    229. Okekkera ng’ow’ekiwalaata : nti ekimmalako abaana sikimanyi nti kyo ekya-kumalako enviiri wakiraba?

    230. Okekkera ng’ow’ennungu eyalya obwa-Mukwenda : nti obuyinja bunnyiga (= bunkosa) nti va mu Mityana (= bwa-Mukwenda), ogende (= olye) Buyinja

    231. Okekkera ng’ow’ettulu agamba nti mpaayo amazzi, nnaabe mu maaso

    232. Okekkera ng’ow’olukuku azimba e Kyaggwe

    233. Okekkera ng’ow’oluwumu ayombera embuga, nti tuva kusasambuka n’omwami

    234. Okendedde : ng’omulima atalya mmere ye

    235. Okerebera : ng’ow’ekirevu akuma omuliro

    236. Okikinadde : ng’ensejjere eyingira enkaata

    237. Okinagguka : ng’azaala akuza

    238. Okinagguka : ng’omusezi awakanira endeku ejjudde?

    239. Okinsombedde – – ( Okansombedde: ) AEm

    240. Okirekanga : n’otokyegomba

    241. Okirimbire : omukopi talya ttooke Kabula

    242. Okkuse emirembe : leero owonga ogalamidde

    243. Okembye mu kya kkobe : eky’ettungulu kiwoomerera

    244. Okongodde jjawe

    245. Okoonye ku mmanvu : kuzuukusa kawundo

    246. Okoosekoose mu ga lumonde : anti tegamalako maviivi

    247. Okooye : banyaga

    248. Okoowodde abombye : kweyongera kukukuma

    249. Okuba kalakya : omwavu akakuba ku mmamba

    250. Okuba ndugga butannyuka?

    251. Okubennanya : ng’olutta ow’ettulu (= ng’olutta ow’erimu)

    252. Okubeera ku lusozi : ne weeyama olusozi

    253. Okubuga : ng’omugenyi atakkuse nti n’abakadde ab’enunanga nnaabasiibula

    254. Okubujjabujja : ng’ebbuzi eddume

    255. Okubula obuwolezo : butta abaana ba wamusu

    256. Okubula omwana : kwesituldra

    257. Okubuuza : si kuwaba

    258. Okubwesooka si kubulya : ) singa emmgama y’etta enswa ) ebigere ebi-sooka ku buliri biba mirannamiro

    259. Okubyeko kati : ow’ebikunku ku mpomero

    260. Okudaagana : ng’olwatta oobe

    261. Okuddaabiriza emimwa : ng’ayita baffe

    262. Okuddinnanibwako si kwagalana : singa essanja tiribabula lulagala

    263. Okudizza kaneene nsonzi

    264. Okuddiza guba mwoyo : ) omukazi omunafu asala ku lusuku lwe n’addiza ensiko ) emigga giddiza ennyanja ) n’owuwo akumma

    265. Okudduka omuwawaalo : ng’essolo eggumba

    266. Okufa si ombo : nti eridiba (= nti eridiba mangu)

    267. Okufuuwa omukka mu kisero

    268. Okugaba kuzibu : okuddiza guba mwoyo

    269. Okugaba kweterekera

    270. Okugandaala ng’enku enzige

    271. Okugenda ekipaaze : eky’omwanisi wa taba

    272. Okugenda ekiserebetu : nga njala

    273. Okuggyako omwoyo : ng’agotta ey’embwa

    274. Okuggya si kuzzaayo : kitaawo bw’afa tozzawo mulala

    275. Okuggyawo ekitayiro : ng’ow’obusa azadde ow’obuwala

    276. Okuggwa enkuuka : ng’omusezi ly’aggwa mu lutabaalo

    277. Okugwa ettente : ng’omukulu omukwate ku kutu

    278. Okujaganya : ng’ezzaana eddekere enju

    279. Okujja gawanye : ng’ebisesemye

    280. Okujjonkera : ng’ow’olufuba atakkuse lumonde

    281. Okujjukira okwebikka : nga bukedde

    282. Okukaaba ennyo : tekuzuukusa afudde

    283. Okukaabira ebitali bibyo : amaziga gamala gajja

    284. Okukembakemba : ng’atwala emyali

    285. Okukiina abaafa : nti olumbe lutumazeewo! ( Tufudde tuweddewo: )

    286. Okukinagguka : ng’azaala akuza nti owange saamunywerako ddagala

    287. Okukisulako : si kukimanya

    288. Okukizza munda : ng’akaabira eddiba ly’enjobe nti eddiba lyange litobye ebi-renge nti anti mu mazzi mw’ekulidde

    289. Okukola mbyone : ow’obusa by’akola ewaabo

    290. Okukuba akalali ak’engalabi eseka n’enti mu mubiri

    291. Okukuba embukutiro : ) omwavu z’akuba omugagga ) omukadde z’akuba omuyaiyu, nti gulya kabi ki?

    292. Okukuba engulegule : omusezi z’akuba ku ndeku nti waseranga mu bya nkago, ebya mbidde bye walekanga!

    293. Okukuba omwana : si kumunoba (= kumukyawa)

    294. Okukubiira ensingo (= essingo) : ng’ow’ettulu alamusa abangi (= abasatu)

    295. Okukulabako : ndabye ku muzi gwa jjinja

    296. Okukula : kudda buto, ng’ettungulu

    297. Okukulunga amalusu : ng’enkuyege ey’ekyanda

    298. Okukuma ekkungu : omubootongo ly’akuma mu luggi

    299. Okukuuma olubugo : lubaale nga mubbe

    300. Okukwata omukulu mu kiseke

    301. Okulaba ebinene si kuwangaala : abaalaba ku Bukya bandiwangadde

    302. Okulagulwa : kuzaala obulogo

    303. Okulamusiza ewa munno : tekiba kisa

    304. Okulangajja : ng’eyakasibira e aale

    305. Okulebera : si kugwa

    306. Okuleeta obukula : embogo ekyama

    307. Okulindiggula : ng’abika atali wuwe

    308. Okuliraana ennyanja : si kuliira

    309. Okulira nnyo tekuzza : singa Kaweekwa e Ggangu yankazze

    310. Okulokopya : nga ye anyaga emu

    311. Okulukumba : ng’ow’ebbango ayambalidde ebita

    312. Okulumya engabo amannyo

    313. Okulunga amalusu : ng’enkuyege ey’ekyanda

    314. Okulungutana : ng’emmese eruma omutwalo

    315. Okulungutana : ng’omutabaazi anyaze amagi

    316. Okulunze ennoga : ng’amannyo tegagyase

    317. Okulunze obulago : ng’ow’ettulu alamusa abali abasatu

    318. Okulwa e Buddu : gwe musujja

    319. Okulwa ku buko : kukuliisa mayiba

    320. Okulwa ku kyalo : ) si kukimanya ) kukumanyisa enkuba gy’efuluma

    321. Okulwa ku luggya : kukulabisa entumbwe za ssezaala wo bwe zaaswala

    322. Okulwa okutabaala : ensiisira alasa kibandwa

    323. Okulwawo kukusabya mukyala wo gonja

    324. Okulwawo : kwengeza enkana

    325. Okulya ekiguude : ensega ky’erya omufu

    326. Okulya enkolo : ndya lumonde

    327. Okulya ennunza n’ennunzibwa

    328. Okulya ennyingi si kugejja : singa enkoko yenkana nte

    329. Okulya ennyingi : si kuggwa maddu

    330. Okulya nnyo : tekugezza nkoko lulundulunduli

    331. Okulya ojjanga : akagere ta!

    332. Okuuma embwa ensajja : n’otokuuma nkazi

    333. Okumira ekirevu : okuyita emmere? T

    334. Okuumiira : ng’ow’ekirevu ayasizza endeku

    335. Okumussa akasiiso : ow’endali k’assa omukukumi

    336. Okumyuka amaaso : si buzira omukazi endegeya agobya ffunfugu

    337. Okunpanga amadda : n’otokunga magenda

    338. Okunguyidde ng’ey’omuluvu : w’alaba akalengejja n’akakutulako n’alya

    339. Okununkidde : ng’emmindi enkwatire ku ffumu

    340. Okupalappalanya : ng’atatte mukago

    341. Okusaba ndikulaba : ng’asaba eryenvu erimu

    342. Okuusakuusa nga anaakwokya : nti siigawo evvu

    343. Okuseka ebikette : nga muka omugoma, nti baze agireese n’amayembe gaayo

    344. Okuseka ekimwegeru (= ekimwege) : embwa ky’eseka mu lumbe lw’ente

    345. Okusekera mu bikonde : nga asikidde omugagga

    346. Okuseemyaseemya : nti tugenda okukoola emmere

    347. Okusigalawo kuzirinda : ng’omwana w’omufu y’asabye lubugo

    348. Okusiimuula engalo : kuva ku mukkuto

    349. Okusinziira (= osinzidde) ku ssinzi : n’ogoberera ekkobe

    350. Okusitukiramu : ng’eyatega ogw’ekyayi

    351. Okusiwa ensaano ku mazzi

    352. Okusoonooka si kubba : singa nnawolovu amaze ebintu (= amazeeko abakazi enkumbi)

    353. Okusula kudda buto

    354. Okusumika obulungi : si kuwasa

    355. Okutambula kuziiziina : asisinkana y’avuma

    356. Okutambula sserebu : ng’eyakwana ogw’okumpi

    357. Okuteebuuza : ng’olutta omuwere

    358. Okutegeeza kasiru : osooka kumuggula matu

    359. Okutengejja : ng’asaba oluwanga obulamu nti oyo teyafa lumbe?

    360. Okutitibana : ng’atuga omulalu

    361. Okutta ekibyamu : embwa ky’etta amagi

    362. Okutte enkofu : okayanidde ejjiba?

    363. Okutte gano ne gano : ng’agula omugumba omunafu

    364. Okutuubagira : ng’eyakaabira Nnamumwa

    365. Okutuula ekisajja ekikulu : embwa ky’etuula mu lumbe lw’ente

    366. Okutuula ekitebe : enjala ky’etuula mu lubuto

    367. Okutuula ekiyaziyazi : omugumba ky’atuula ku mbaga

    368. Okutuula olubuti : omubi lw’atuula mu balungi

    369. Okutunda mwoyo : ng’enkoko emirs ensanafu

    370. Okutunguutana : ng’amasiira amalonde

    371. Okutunula embebere (= mpwangali) : ng’omukulu ateetimba

    372. Okutunula kalyolyo : ng’embwa eyota ekikoomi

    373. Okutunula na kimaka : ng’eggumba eggereke ku nkolo

    374. Okutunula sseddoolo : ng’omukadde ayogereza

    375. Okutya okusekwa : omwana tayambala lugoye lwa kitaawe

    376. Okuvuma tikuweerezebwa

    377. Okuwakanya emmandwa : si kuyubuka mimwa

    378. Okuwa : kutereka

    379. Okuwangaala : ensejjere egula omuddu

    380. Okuwera enkolokooto ey’omuvumbuzi w’amawolu : ky’ajje avumbule, ng’akuba mu ngalo nti abanaagalya banaakuba mpina?

    381. Okuwola n’okwazika : bye bitta omukwano

    382. Okuwonga okungi : si kuzza lubaale (= si kuwuliza lubaale)

    383. Okuwoza tekubongola mannyo

    384. Okuwummula si kutuuka

    385. Okuyanza amagalo – – ( Oyanza amagalo: )

    386. Okuyitaba wangi : si bufuge

    387. Okuyita kungulu : ng’omuwuzi

    388. Okuyita okulaba : ng’ow’amalibu asanze ebikongo

    389. Okuyomba entulumuko : ng’ayomba (omukwano) ogukaze

    390. Okuzaala : kukira okutema ente

    391. Okuzaala kulungi : ng’olabako

    392. Okuzimbya entwiri : ng’omukulu agaba enkejje

    393. Okwagalana kyayi kya mso : bwe kitasoba(ko) tikitunga

    394. Okwambala bulungi si kuwasa bawala : singa akasanke kamaze abawala mu nsi

    395. Okwasaamirira si kumira : singa ennaana emira bugobo

    396. Okwebaka kufa : ye asiba oluggi (= y’akomeka oluggi)

    397. Okwebaka lulingolola : ng’omwavu omulekere

    398. Okwebambalika : ng’omunafu alima ku kkubo

    399. Okwefetta ng’omukazi omunafu : nti baze bw’alinvuma, ka ne nzita emiko-no sooka otte enjoka ezirya amatooke

    400. Okwegambagamba ng’ow’amalibu ayasira embwa : bw’eribulwa amannyo, ndigisongolera emmambo

    401. Okwegaana mulanga : endiga ndege, ente kide, embwa kyuma, embuzi mujugo

    402. Okwegendereza ng’eyafumbirwa wa mayuuga : bw’alaba ekkonkomi, ng’aga-mba nti anaaba ssezaaIa wange

    403. Okweggala si magezi : emirembe giva e mbuga

    404. Okweggyako ekigombo : n’owa busa azaalira ku luggya

    405. Okwegulira kukira okubba

    406. Okwekobereza : ng’afumbye gonja, nti lyako abiriridde

    407. Okwekuukuubya : ng’ezzaana eddekere enju

    408. Okwekuluumulula : ng’amale ag’ekyeya

    409. Okwemala eggoga : omulogo (= omusezi) lye yeemala mu lutabaalo

    410. Okwenyumiikiriza : ng’olugunju – – ( Weenyumiriza: )

    411. Okwerinda si buti : ensanafu etambula egaludde (= eteze)

    412. Okwesimba obulere : ow’ennombe akiika

    413. Okwesogolera kulungi : n’okomba engalo

    414. Okwesulubabba : nga nnasswi w’embwa

    415. Okwesumagga : ng’omusagga gwa Nnakkobyo

    416. Okweswalinga : ng’omunafu alima ku kkubo

    417. Okweteganya : nga lumonde akona

    418. Okwetematema : ng’omubi awonga nti njagadde ekibi kigwe wala nti ggwe bakusuula wala

    419. Okwettira ekitakwettidde : embuyaga ku jjinja

    420. Okwewuliriza : kunyooza ennanga arhatu

    421. Okweyenga : ng’aggya endoko

    422. Okweyisaako : ng’omwavu agamba, nti kiki ekinnuma?

    423. Okwezza ennyuma ng’ensama : yenkana nte, esuula nkiringi

    424. Okwogera amakuumuule : ng’aga lumonde

    425. Okwogera endibattiriro ey’omuyizzi : nti mala okunaaza omusu ojje onkulu-buute ku bigere nti omusu gwe mba nnaaza, ggwe baze gwe mba nkulubuuta

    426. Okwogera nnyo si kulya bwami : singa ennyonza erina obwami

    427. Okwogerera waggulu si kitiibwa : singa elvaana ye kabaka w’ennyonyi

    428. Okwo nno kukuumiira : ng’ow’ekirevu ageregeza

    429. Okwo nno kuseka nnyindo yankolera

    430. Okyaliza ntondo : nga kabu

    431. Okyemanyi Omunyolo : mwa Luwalira

    432. Olaba eyagenze n’ebyayi ng’adda n’olutala : ng’akatale keetuuze

    433. Olaba lulema yalukedde : nga ggwe atandise mu ttuntu onoolukola otya?

    434. Olaba nnasswi akulembedde : nti Obuganda mirembe?

    435. Olaba omugenge nga yeeyuna ettu : ng’engalo kw’asigalako ensajja

    436. Olaba malinnya : amakka ganaalema

    437. Olangajja : ng’afumita ekitaliibwa

    438. Olangajja : ng’eyakasibira e Mbaale

    439. Olejjalejja : nga baakwaluza mukalo gwa ndegeya

    440. Oleese mawano : ng’atadde emmindi ku kamwa

    441. Oli balusagya : ng’omuwuulu agula enkulo

    442. Olidde eggi : kwesubya muwula

    443. Olidde ka bulanga

    444. Olijja ddi ewaffe? : lye bbanja ery’omugenyi (= omugezi)

    445. Oli kajagujagu ng’akabwa akato : tikannazibula, nga kasutama

    446. Oh kasalabekkya : ng’Omunyolo akubagiza Omuganda

    447. Oh kasobeza ng’okutu – – ( Kasobeza nga kutu: )

    448. Oh kasobeza ng’omuweesi : akugamba okufukuta n’afukamu amazzi

    449. Oli kasobeza ng’omuyizzi : agamba embwa mutte, mulye!

    450. Oh kikonde : kikuba ali kumpi

    451. Oh kimwakitoole : ng’omusajja alya ebbumba

    452. Olikiraba : takikutendera

    453. Oh kkalu-muliro : ng’eggye lya Kasujju

    454. Oh lumbe lwa kirago

    455. Olima awatono : ne wattira

    456. (Amin ng’ow’effumu limu : nnaakukuba amanyago (so ng’alina olunyago lumu)

    457. Olimbyerimbye basuze : abalungi bagenze n’omwami

    458. Olimpa ki? : ng’olimpa nkuti

    459. Oli mpalakitale ng’eddiba ly’emmere : amaviivi ze mmambo

    460. Oli mpaiakitaie : ekaabira ku nsozi essatu

    461. Olimu akeewaniko ak’amakobe

    462. Oli mugabi nga jjenje : olulikwatako nga likulekera kugulu

    463. Oli mugayaavu nga kyannyanja : kisula mu mazzi ne kitanaaba kutukula

    464. Oli mukaba nga Mulemeezi : yasibira Kangaawo ekkubo

    465. Oli mukaba nga nsiko : etuyana kiro

    466. Oli mukalabakalaba ng’omumwi w’ekirevu : awatali linnyo, awangawo

    467. Oli mukubi wa mpi mu kigongo

    468. Oli mu kulya : nga Katonga ajjula?

    469. Oli mukuusa nga jjembe : liva ku kikondo nti nva Buvuma

    470. Oli mulangaasira : nga bulago bw’emmese

    471. Olimulisa mu kika olumuli

    472. Oli musezi : talengera nnimiro

    473. Olina akajanja : akannamukazi-omu nti omwandu tunaagukisa wa? nti ggw’oli-na?

    474. Olina akambayaaya : akasengusa ennyonyi ekiro, ng’ewa musolo

    475. Olina akasattizo (= amampaati) : akambaliza ekkovu ekita, nga ligenda kusenge-jja

    476. Olina enfubitizi : ekusuza n’omulamu ng’agenda okufa ali wall

    477. Olina kasiikuuzi : akakubya emmomboze eyajja n’ebigere byayo

    478. Olina mwegunja : ng’anyumya aseka

    479. Olina obukabakaba obwa wamumwa : nti tulye entanda

    480. Oli ng’akakowekowe : katemereza ataakawe

    481. Oli nga mazzi ag’oku lutimpatimpa

    482. Oli ala : ng’emmindi ewona ekiziyiro

    483. Oli njuki : esomba bidumo

    484. Oli nkoko : tosaggirirwa

    485. Oli nnakifankenyere : ekinywera amazzi emugga

    486. Oh nnama we ngwa

    487. Oh nnasajja : ng’omugomo ogutta ensonzi n’obuyamba

    488. Olinnye gye gava : kunywa matabangufu

    489. Oliraana wa butwa (omuwa-butwa) : n’otoliraana wa kyokoola

    490. Oh Ssekadde : yeegabira Mukono

    491. OH waggume nga mugoyo : bagutenda buwoomi ate gusiiwuusa mimwa

    492. Oli wa kalogojjo : nga mubumbi

    493. Oh wa kitalo nga mugoyo : bagutenda buwoomi ate gusiiwuusa mimwa

    494. Oli wa kyejo : bwe nnaakusimbako enjala, omukka onoosiza mu byayi nga tabs

    495. Oli wa mukisa : ng’anyaga embwa ekuzizza

    496. Oli wa mukisa : ng’omunafu gwe baagala

    497. Oli wa mugoonyo : bw’otta enkoko, ofumba kasooli

    498. Oli wa nnyomba mbi : ng’alima emmere ye ku kkubo

    499. Oli w’e Ssambwe : Nnabugwamu

    500. Olondobereza ng’eyanyaga emu : nti Kabaka (or mwami) y’ankongoola

    501. Oloodde muganzi mu kizikiza

    502. Oloose ky’oliraba : nnaloose nfudde

    503. Olubbobbo oluwaanyisa ekiramu

    504. Olubuto kyoto : alutyabira (= alusombera, = akisennyera) enku y’akoowa

    505. Olubuto lugwana okulya

    506. Olubuto olubi : lukwogeza bye walidde

    507. Olufumbe olukulu lulwanira okufa

    508. Olufumbe olukulu bw’olaba nga lulwanya embwa : ng’essanja basala

    509. Oluganda kulya : olugenda enjala terudda

    510. Oluganda luva ku kkubo

    511. Oluganda lwala mukwano

    512. Oluganda nkovu : teggwa (= teruggwa) ku mubiri (or: sirunaabibwa)

    513. Oluganda talya kya munne : ttaka tirirya lwa ntamu

    514. Olugenda enjala : terudda

    515. Olugero olukadde : lusala oluggya

    516. Oluggumuggumu : lusiriiza ennumbu

    517. Olugo olugenyi : terumanya mbuzi mponge

    518. Olujuukirira lw’anjuukirira gvantiisa

    519. Olukadde eyalumanyanga (= eyalulaba) : y’aluggya mu mwandu

    520. Olukadde olwa Nnyenga : w’otolulaba mu katale, ng’ogamba nti yafa

    521. Olukka ennyanja – – ( Lukka ennyanja: )

    522. Olukuba omwana : lwagala nnyina

    523. Olukuba Waliiso : lulekera Wannyindo okufeesa

    524. Olukuba Wannyindo : lulekera Waliiso okulira

    525. Olukula luyonka abaana baiwo

    526. Oluliko omwenge : terubula asulamu

    527. Olulyo olw’omukyawe tirukala : olwange lubaze

    528. Olumbagayiza : lusuza omugumba enjala

    529. Olumbe kijjolooto : olaba lutta Kagulu atafa

    530. Olumbe lubugo : tulwebisse

    531. Olumbe lutumazeewo enkoko : asuula ku luwe

    532. Olumbe lwa nnabe : ffulula biswa

    533. Olumbe lwakeera okutta abantu : ng’asikidde mugagga

    534. Olumbe lw’ekirago

    535. Olumbe lw’omugagga tiwabula alutuukamu : wakasanke atuuka mu lwa mpanga

    536. Olumbe musolo : teruddukwa gye lukusangira gy’oweera (= gye gukusangira gy’oguweera)

    537. Olumbe sirutta bumu

    538. Olumbe terukuba misinde

    539. Olumbe terulaga nnaku

    540. Olumbe teruweebwa mukono

    541. Olummanyimmanyi : lukwasa embwa mu mannyo

    542. Olumyu olukula : luyonka abaana baalwo

    543. Olunaku lumu : tiruboza nnyama

    544. Olunaakutta : akabira kakwesamba

    545. Olunaakutta : ) lukuggya enunere mu kamwa ) lukuggya we bajjula

    546. Olunaakutta : lukuziba amatu

    547. Olunaakutta : lwasimuka ebiri

    548. Olunatta Wambwa : lumuziba ennyindo

    549. Olunda ntono : ne ziba ezannyo (= ezizo)

    550. Olunderebu olwambaliza ekkovu ekita : nga ligenda kusengejja

    551. Olunkulu lwayokesa Ssekiboobo Mbuula embuga ye

    552. Olunkulu lw’emisota : emito n’emikulu gyonna girya gigalamidde

    553. Olusala ekyayi – – ( Lusala ekyayi: ) Roscoe

    554. Olusozi lw’ababbi : ndikubbirawo (ewa Mugema)

    555. Olusozi lw’abakozi : nti nange mbalwa

    556. Olusozi lw’abammi : ndeke okulya, mpe ggwe?

    557. Olusuula entabi : lukuwa okutindira

    558. Olutafuka lw’omukyawe *: lujjula mawuggwe

    559. Olutototo lwa kamunyi

    560. Olutta ente : lulekera embwa omunyeroonyero

    561. Olutta wambwa – – (Olunatta wambwa: ) Munno

    562. Olutu olutu ng’amazzi ak’oku lutimpa – – ( Wulutu: )

    563. Oluva e Mukono lwe lulissa Abakunja entubiro

    564. Oluvulunguti : abasajja lwe balya mu magi

    565. Oluwanga lw’embwa – ( Luwanga: )

    566. Oluwijja oluweesa mpiso : luweesa n’akambe

    567. Oluyindi tiruliibwa nkagga

    568. Oluyitaayita : lukira oluliira ku nkoligo

    569. Olwali wa gundi : lwali ku njovu Kavumba

    570. Olwa mulungi : tiruggwa atenda

    571. Olwatika olunatta entamu : lugifuluma mu ntobo

    572. Olw’ennyama teruggwe? : nga y’alidde ebbango

    573. Olweyaniikirizo : lwakubya abataka

    574. Olwa kulya : lusuula emmese mu kita

    575. Olw’okulya : lusuula enkinzi

    576. Olwokya enju : lwe lulaga nnamunye ekkubo

    577. Olwo lwoya lwa mu nnyindo

    578. Olya entono : nga teziriimu ttaka

    579. Olya kizze : nga muwooza wa katale

    580. Olyanga akatono : n’otofa

    581. Omagamaga : ng’aggya akamu

    582. Omala okuyombera ku buko : nti alinnyimba ndimutta

    583. Omezze ate oluma? ( Amezze n’assaako n’okuluma: )

    584. Ommaze enviiri – – ( Munnange, ommaze: )

    585. Ompadde amaanyi : enjala egawa omutwe

    586. Ompiseeko kkuutwe : embwa ly’eyita ku mubumbi, ng’egenda eri omuwazi w’amaliba

    587. Ompise Ssekibotta akubira enva engalabi : ezange leka wano

    588. Ompitako nti nadda ne nkulamusa

    589. Ompubanyizza ng’ekiwalaata akyala : nti nnaasanga ng’omaze okusa obulo nti obulo nnaakuseera ku ki? anti olubengo otutte

    590. Omubaaga-zibi abaaga lumu

    591. Omubbi akubba : entuuliirizi n’etekutuuliirira

    592. Omubbi mmese : ategwa kirungi

    593. Omubbi tawerekwa

    594. Omubi abijja n’ebibye : mpokya abijja n’eggobe lye

    595. Omubi akira ebbanga

    596. Omubi anyumya : akira omulungi akuumiira

    597. Omubi atavaawo : olwaddaaki anaaza omulungi emabega

    598. Omubiri bwe gukuggwa : ataakulaba aku

     

  • Engero za Baganda eza – S  – Luganda Proverbs prefix – S 

    Engero za Baganda eza – S  – Luganda Proverbs prefix – S

     

    luganda proverbs engero

    1. Oba tonnagwa : tolaba kikusudde

    2. Obeera ndegeya : wakunzimbye ku mumwa

    3. Obikka ku maddu : nti malako ennyama, om eggumba

    4. Obireka n’otobyegomba

    5. Obisse bibiri : toobojjerere

    6. Obonaabona n’otafa

    7. Obonyeebonye : anti alaba alonda

    8. Obubaka tibufa nga butunzi

    9. Obubbi ntadde : omukazi ali mbuga

    10. Obubuiwa : bukuliisa (ettooke) eriri mu maaso ga mumw

    11. Obubulwa ggye : busembeza emmandwa ku lubu

    12. Obudde butuukira mu muti ne bukya

    13. Obudde bwe buziba : ennyonyi yeeyuna omuti

    14. Obudde okuziba : buliisa enkoko omuddo

    15. Obufuzi bw’emmese : bulabika ng’omaze okuzimba enju

    16. Obugagga ntuuyo : zittulukuka ng’ogenda, bw’owummula nga zikuggwako

    17. Obuganzi bukayanirwa

    18. Obugayaavu : buzaala obunafu

    19. Obugezageza bwatta ssessolye

    20. The tcher goes so often to the well, that it is broken at last

    21. Obuggya dda : bukaza omuvule

    22. Obugulu obutono : sibumegga nnyinibwo singa nnamunye atambula agwa

    23. Obugwagwa nnyumba mbi : ogiyingira ogiraba

    24. Obukaba bukulya amaaso : nti Wamala yansiiwa

    25. Obukadde buwoomya ki? : wazira ttooke

    26. Obukadde magezi

    27. Obukadde obusinda amaluma : bwetisse mukene all ku mutwe

    28. Obuuka ebikoomi ng’atalya bbugga

    29. Obukaajumbe : anaabusereka akeera

    30. Obukojja bwa munno si bukojja bwo

    31. Obukopi bugezza effuba : ng’omutono ye mwami

    32. Obukulu buwoomya ttooke

    33. Obukulu ndege : tezivugira mu mazzi

    34. Obukya buziba : omwana alwa ddaaki n’ayisa amuzaala

    35. Obukyala gwe bunaalema : abuwa musebeyi

    36. Obukyawe bukira eddogo

    37. Obulamu kye kiwango : akiina Baabutiko

    38. Obulamu ttooke : bugenda n’abulabirira

    39. Obulema tebujja dda

    40. Obulimba bussa nnannyinibwo

    41. Obuuliridde nfuuzi : kwennyamira

    42. Obulonda mke : tebugaana njala kugwa

    43. Obulo sibubadde bwange : bubadde bwa Ggulu-ddene

    44. Obulungi : bukira obugagga

    45. Obulungi bw’enswa : atalya mutima gwa mbuzi, aguliira mu nswa

    46. Obulungi obwemanye : ) bukuvumya akusinga ) bukuyisa ku balya

    47. Obulungi obw’ensozi : obulaba oziri wala

    48. Obulungi si ddya : (wabula emsa)

    49. Obulwa bukula musaayi : nga si ggwe bafumise oba nga tebafumise wuwo

    50. Obulwa dda : ) blikaza ekkubo ku lwazi ) bukutula empalaata

    51. Obusajja bukirana

    52. Obuuse nga wajjiibwa

    53. Obusenze bukala mmuli

    54. Obusenze butta munaanya

    55. Obusenze butunda

    56. Obusenze bwe bubula : enswa entunda ezimba ku mpawu

    57. Obusenze muguma

    58. Obusigire bwassa Kisolo

    59. Obusigire tibugenda na kabukuto

    60. Obusiro tebutuukirwako : ajja okulya, atuukira ku ndagala

    61. Obusiru obwakukutte bwa nkoko : bugizaalisa mu kyalo

    62. Obusolo bwa kuno tebufa : atega gumu

    63. Obusolo gye babutta, gye bweyuna (= bweyunira) : ) ettooke eddene mu ggwaatiro ) omumonde omunene gukula mu lusalosalo

    64. Obusungu mugenyi : ) akyala n’addayo ) amala kuboonoonyesanga yeege-nderera

    65. Obusungu obungi : bukulagiriza emmese olusuubo

    66. Obusungu obungi tebukkutibwa (= tibukkutwa) : Nnamunkanga eyabukkuta ekifuba kabanika

    67. Obutaagalana bukusabisa mukazi wo gonja

    68. Obutaagaane : bwambaza embwa olukoba

    69. Obutajja kundaba nnasiba embwa ku lumbugu n’egaana okululya?

    70. Obutalya ku kimu bwassa wajjiibwa

    71. Obutamanya bya mwaka : ng’emmese esula omw’omulima

    72. Obutamanya nnaku : bukuzza gye baakutunda

    73. Obutamanyirira : bukussa n’omuyombi omukago

    74. Obutamanyirira butabaaza anaafa

    75. Obutamera kirevu njuba ya kikome, ekuliisa lwa ggulo

    76. Obutannaziba : tobusindikirako maluma

    77. Obutasaba baabulekera (= bwalekerwa) mbwa

    78. Obutaseeranye : tibugulibwa

    79. Obutateesa buliisa abasatu amaluma

    80. Obutazimbye : bumanyibwa nnyinibwo

    81. Obutekkaanya : bukutindiza balugu (ng’enva ze balya zirandira wansi)

    82. Obuteeraba : bukuvumya akusinga

    83. Obuteeraba : bukuyumya akusinga

    84. Obuteerowooza : ng’omuwuulu asaba eggobe

    85. Obutetenkereza : bukonya obuto

    86. Obuteewuliriza bunyooza ennanga amatu

    87. Obuteeyinza : bukuyisa mwannyoko omugenyi

    88. Obuteezhnbira bwassa wangiri

    89. Obutise amatama : nga nnyinimu abba

    90. Obutooke obuto : bugwana nva

    91. Obutono buwanira mu ssanja

    92. Obutta bumenya omulawo : oleeta kibaya

    93. Obuwa si bugabane

    94. Obuwulize : bwe buganzi

    95. Obuyingirwa : bwambaza embwa olukoba

    96. Obuyisi bw’omu : nsega y’ebika (= bulangwa nsega)

    97. Obuzadde bulima : obusuutira we babwagala (= okwenyumiikiriza we bakwaga-la)

    98. Obuzadde buwonya embooge

    99. Obuzaaliro si bwe bukuliro

    100. Obuuza nga Munyolo : akulaba n’ensuwa, nti ogenda iziba?

    101. Obuziina gye babwagala : gye babwaliirira

    102. Obwami ddiba lya mbogo : terizingwa omu

    103. Obwami kyambalo kyazike : nnannyinikyo bw’akikuggyako togaana

    104. Obwami obutono : bukubuuzisa gwe watumye

    105. Obwangu bw’okuwa : bukuweesa atalikuwa

    106. Obwato bufa magoba

    107. Obwavu bukuliisa ebikonde

    108. Obwavu bukuliisa nnyoko

    109. Obwavu si bbanja

    110. Obwavu : tebukozza

    111. Obwavu tebukumanyisa gw’oyagala (or: akwagala)

    112. Obwayiise : tebuyooleka

    113. Obw’effumu : si bwa ddogo

    114. Obw’ekiro : buzimbya enkadde

    115. Obwemage bwe balanga : enjobe mu lusa

    116. Obw’enkya : si bwe buziba

    117. Obwerabize obungi : bukusabya gwe wamma

    118. Obwesige bull nnyanja

    119. Obwewussa bussa (= bulitta) emmandwa

    120. Obwezizingirire empogola erwana mu ntamu

    121. Obw’olubuto : butwala obw’omutwe

    122. Obw’omu buwola(ko) oluuyi

    123. Obw’omulimba : tibukeerera

    124. Obw’omutambuze tibuziba : enjuba egudde ng’agamba: npenda emisana

    125. Obwosi : buluma gwe bwaddako

    126. Odaagana (= otaagana) : ng’olwatta Mpoobe e Kibiri

    127. Oduula nga musibe : nti tunaalaba okusula nga tutunula

    128. Ofanga n’otodda : ng’omuntu anyaze omukazi

    129. Ofubye ng’akagobera embuga : nti bwe kanaalya omwana wa beene

    130. Ofudde lwa nnabamba : kawumpuli lwatta omuwazi

    131. Ofuna by’okuwola : nga n’eby’okuwoza olina

    132. Ofunda n’ekkubi : n’otobeera na ddiirawamu

    133. Ofunda ne ndikutunda : n’otobeera ne ndikutta

    134. Ofunda n’omuko omwavu : n’akulambula

    135. Ofunda n’omuliika : n’anunula (= n’akukuliza) abaana

    136. Ofuuse gw’e Kanyanya : mugenzi tazze

    137. Ogandadde nga mubbi ow’omunnyu : bakuba omwana

    138. Ogawadde ekyanya : ow’amalibu ky’awa ennoga

    139. Ogenda Mbaale mu Baganda banno

    140. Ogenze mugga : okuggwa kko? ( Twazze mugga: )

    141. Oggye ku mutwe : otadde ku kibegabega

    142. Ogira ekiniga : ng’omusezi alya menvu

    143. Ogitte : eva mu nnyiniyo

    144. Ogobedde munya mu ssubi

    145. Ogubula eyeeguya : tegukala

    146. Ogudde ddalu : kuwona mabanja

    147. Oguddinnanwa : gwe guwunya ensiwo

    148. Ogufa : tegumanya yasooka

    149. Oguggwa : tiguba muka

    150. Ogugutana : ng’ow’ejjanga aloga muliro

    151. Oguliko engalabi : tegunywebwa atudde wamu

    152. Oguliko omuseesa : teguzikira

    153. Oguli ewa munno : tegugoba ngo

    154. Ogummuka gwe gukuwa nsogola

    155. Ogunaanyula : tegubuulirwa muwemba, ne bw’ossaako omungi

    156. Ogusula gwe gukuwa emza : nga mulungi

    157. Ogutaggwa : guboolanga abataka

    158. Ogutaliiko mpeera : gugenda n’okwebaza

    159. Ogutali mutume : tegukalaza (= tigukaluba)

    160. Ogutannammuka : tigukukubisa mwana

    161. Ogutateganya : siguzza nvuma

    162. Oguzziddwa omuganzi : omukyawe y’agumala

    163. Ogwa gonja (= olwa gonja) teguggwe? : nga y’alidde eky’engabo

    164. Ogwa kasajja gundeebuukanya : nga ggwe wamwezaalira

    165. Ogwayambadde : teguyita bwereere (= teguyitira awo)

    166. Ogw’edda : tigukutwaza lubugo lumu

    167. Ogw’embuga : gutta atagenze

    168. Ogw’embuga : ) gutta ogw’obuko (ng’abakazi alina babiri) ) tigulekeka

    169. Ogw’embuga : tigunywebwa atudde wamu

    170. Ogw’enzikiza : ayogedde ku bule

    171. Ogw’obulungi gwa butiko : bw’oggyawo, tokkatira

    172. Ogw’okulya : gusuula emmese mu kita

    173. Ogw’omulimba : tiguggwa mpoza

    174. Ojaganya ng’eyakimeza okw’enjala : nti obutiko bugenda kukuloga enjala?

    175. Ojaganya ng’ow’amalibu alonze erinnyo

    176. Ojambagiza : ng’akimezezza okw’enjala

    177. Ojjanga kwa nkuba : omusana guleeta enjala

    178. Ojjanga n’olya : y’akuyita Lubuna miryango

    179. Ojjukidde okwebikka : ng’obudde bukedde

    180. Ojjukire okwebikka : nga bukyali! ( Ojjukidde okwebikka: ) Think of your bedding (place for sleeping etc

    181. Okaabidde mu lwabya : wakasanke mu lwa mngu

    182. Okaddiwanga mubiri : n’otokaddiwa mwoyo

    183. Okalaliddwa : atali muwadde okuyoya obusera

    184. Okambagga (or: Akambagga) : ng’embidde ematirewo

    185. Okamaze : omufumba kafu lw’eggulo

    186. Okangabadde : ng’ebyanika taba

    187. Okansombedde : kimbagaya yakasombera Balama

    188. Okantyabidde : akalimu obuwuka obw’okunnuma

    189. Okekkera ng’afumba ekiro : nti ssebo tunaaliira mulyango

    190. Okekkera ng’afumba obutooke obuto : nti ewaffe tulya ga bisiisa

    191. Okekkera nga agula endiga (= ente), nti yaswala amagulu

    192. Okekkera ng’agula nnandere : nti taliimu maaso k’oli nti ogula wa kukuuma waka?

    193. Okekkera nga muk’omugoma nti ow’omwange leero agireese n’amayembe gaayo?

    194. Okekkera nga nnakawere omuli w’omunnyo : nti nnawonyezza kigongo

    195. Okekkera nga nnakyeyombekedde asima kandi : nti kuliko nsajjalala nti ekiku-suza wekka mu nju, ng’abasajja ball mu ttaka kiki?

    196. Okekkera ng’ava eri omulwadde, nti twasuze ku bugubi

    197. Okekkera ng’eyakafiirwa, nti leero nadda wa? : nti abaflirwa edda balaga wa?

    198. Okekkera ng’eyeekubye ekigere : nti simanyi kye kinanviiramu

    199. Okekkera ng’omufumite : nti omusaayi gupnenze munda bulijjo gubeera wa?

    200. Okekkera ng’omugemuzi agamba, nti enkukunyi zampaatidde ku kibuga

    201. Okekkera ng’omugenyi eyaliiridde amaluma : nti omutwe nnassa wa? nti zinga mu ddiba ly’embuzi

    202. Okekkera ng’omukazi agamba, nti emmanga eyo tekyayita kambe

    203. Okekkera ng’omukazi omuzadde : omwana bw’akaaba, nti bwandu bwe bumu-kaabya

    204. Okekkera ng’omulimi w’empindi agamba, nti empindi zange zali ziri matuba, ennyonyi zizirya

    205. Okekkera ng’omukunku eyeekoonye : nti ekigere nkimazeewo nti kyakume-zeeko ggulo?

    206. Okekkera ng’omulwadde agamba, nti kasookedde ndwala siryanga ka mu ntamu wabula obusera bwe nnawuseeko eggulo bwokka

    207. Okekkera ng’omulwadde anywa taba : nti kasooka ndwala siriimu mukka

    208. Okekkera ng’omulwadde nti lulinzita nga lummazeemu amaanyi

    209. Okekkera ng’omulwadde nti olumbe lwanzimba munda

    210. Okekkera ng’Omunaawa : nti Kabaka yandeka nga ndi gongo nti kaakano oli muluusi?

    211. Okekkera ng’Omunnabuddu : nti Kabaka yantuma lwokyo nti olwokya Kaba-ka baluggya Buddu? ( Oyogedde bitajja: )

    212. Okekkera ng’Omunnabusiro asima balugu : nti laba Kabaka mwe yakkira! nti owuwo ali mu ttaka?

    213. Okekkera ng’Omunnabuyaga : nti leero Kajeerero ali Nkira, nti edda ggwe wamukiranga?

    214. Okekkera ng’omunnabyalo : nti singa bantadde ne nzira eka, ne ngwa ku mu-gagga nti ab’omubyalo ne basinga bakatikkiro? ( Okekkera ng’omwavu: )

    215. Okekkera ng’Omunyolo : nti okulya enkolo, ndya lumonde nti enkolo, nga lumonde gw’olabye?

    216. Okekkera ng’omunywi w’emmindi : nti mundeke, sikyalimu mukka

    217. Okekkera ng’omusasi : ) nti nnyabo nnyinyika! ) nti nnyabo tompeereza mutwe?

    218. Okekkera ng’omusumba w’enkoko : nti ez’ewange ziwalalira emiyagi nti ggwe, nnannyinizo owalalira emivule? ( Amampaati aga nnyini: )

    219. Okekkera ng’Omuyima (= Omulaalo) : nti nnalidde enjuba nti eyiyo eri munda?

    220. Okekkera ng’Omuzungu : ndiyo nti wabuna nsi? You talk nonsense like a White man, constantly saying ndiyo

    221. Okekkera ng’omwavu gwe bakwatira ku kibuga : nti singa bantadde ndaba omugagga mu kyalo, mmugwako

    222. Okekkera ng’ow’ebbango, nti bwe nnatuuka, nnagwa bugazi

    223. Okekkera ng’ow’ebikaata ava embuga : nti tukutte mu gabuguma

    224. Okekkera ng’ow’ejjanga abika, nti gundi yafa : nti naffe tulabye bw’okaaba

    225. Okekkera ng’ow’ekirevu akuma omuliro : nti bampeeyo essubi nkume omuliro nti eryo lyonna erikuli ku mumwa?

    226. Okekkera ng’ow’ekiwalaata abika : nti olumbe lwanjera (= lwatwera) ekyenyi nti naffe tulaba bwe kikutte e Bule ne Bweya

    227. Okekkera ng’ow’ekiwalaata akka (= akkirira) ekibira : nti munterekera ku butta nti tunaabuseera wa omaze okugenda n’olubengo?

    228. Okekkera ng’ow’ekiwalaata alabye engo, nti bwe ndabye ensolo, enviiri ne zinva ku mutwe

    229. Okekkera ng’ow’ekiwalaata : nti ekimmalako abaana sikimanyi nti kyo ekya-kumalako enviiri wakiraba?

    230. Okekkera ng’ow’ennungu eyalya obwa-Mukwenda : nti obuyinja bunnyiga (= bunkosa) nti va mu Mityana (= bwa-Mukwenda), ogende (= olye) Buyinja

    231. Okekkera ng’ow’ettulu agamba nti mpaayo amazzi, nnaabe mu maaso

    232. Okekkera ng’ow’olukuku azimba e Kyaggwe

    233. Okekkera ng’ow’oluwumu ayombera embuga, nti tuva kusasambuka n’omwami

    234. Okendedde : ng’omulima atalya mmere ye

    235. Okerebera : ng’ow’ekirevu akuma omuliro

    236. Okikinadde : ng’ensejjere eyingira enkaata

    237. Okinagguka : ng’azaala akuza

    238. Okinagguka : ng’omusezi awakanira endeku ejjudde?

    239. Okinsombedde – – ( Okansombedde: ) AEm

    240. Okirekanga : n’otokyegomba

    241. Okirimbire : omukopi talya ttooke Kabula

    242. Okkuse emirembe : leero owonga ogalamidde

    243. Okembye mu kya kkobe : eky’ettungulu kiwoomerera

    244. Okongodde jjawe

    245. Okoonye ku mmanvu : kuzuukusa kawundo

    246. Okoosekoose mu ga lumonde : anti tegamalako maviivi

    247. Okooye : banyaga

    248. Okoowodde abombye : kweyongera kukukuma

    249. Okuba kalakya : omwavu akakuba ku mmamba

    250. Okuba ndugga butannyuka?

    251. Okubennanya : ng’olutta ow’ettulu (= ng’olutta ow’erimu)

    252. Okubeera ku lusozi : ne weeyama olusozi

    253. Okubuga : ng’omugenyi atakkuse nti n’abakadde ab’enunanga nnaabasiibula

    254. Okubujjabujja : ng’ebbuzi eddume

    255. Okubula obuwolezo : butta abaana ba wamusu

    256. Okubula omwana : kwesituldra

    257. Okubuuza : si kuwaba

    258. Okubwesooka si kubulya : ) singa emmgama y’etta enswa ) ebigere ebi-sooka ku buliri biba mirannamiro

    259. Okubyeko kati : ow’ebikunku ku mpomero

    260. Okudaagana : ng’olwatta oobe

    261. Okuddaabiriza emimwa : ng’ayita baffe

    262. Okuddinnanibwako si kwagalana : singa essanja tiribabula lulagala

    263. Okudizza kaneene nsonzi

    264. Okuddiza guba mwoyo : ) omukazi omunafu asala ku lusuku lwe n’addiza ensiko ) emigga giddiza ennyanja ) n’owuwo akumma

    265. Okudduka omuwawaalo : ng’essolo eggumba

    266. Okufa si ombo : nti eridiba (= nti eridiba mangu)

    267. Okufuuwa omukka mu kisero

    268. Okugaba kuzibu : okuddiza guba mwoyo

    269. Okugaba kweterekera

    270. Okugandaala ng’enku enzige

    271. Okugenda ekipaaze : eky’omwanisi wa taba

    272. Okugenda ekiserebetu : nga njala

    273. Okuggyako omwoyo : ng’agotta ey’embwa

    274. Okuggya si kuzzaayo : kitaawo bw’afa tozzawo mulala

    275. Okuggyawo ekitayiro : ng’ow’obusa azadde ow’obuwala

    276. Okuggwa enkuuka : ng’omusezi ly’aggwa mu lutabaalo

    277. Okugwa ettente : ng’omukulu omukwate ku kutu

    278. Okujaganya : ng’ezzaana eddekere enju

    279. Okujja gawanye : ng’ebisesemye

    280. Okujjonkera : ng’ow’olufuba atakkuse lumonde

    281. Okujjukira okwebikka : nga bukedde

    282. Okukaaba ennyo : tekuzuukusa afudde

    283. Okukaabira ebitali bibyo : amaziga gamala gajja

    284. Okukembakemba : ng’atwala emyali

    285. Okukiina abaafa : nti olumbe lutumazeewo! ( Tufudde tuweddewo: )

    286. Okukinagguka : ng’azaala akuza nti owange saamunywerako ddagala

    287. Okukisulako : si kukimanya

    288. Okukizza munda : ng’akaabira eddiba ly’enjobe nti eddiba lyange litobye ebi-renge nti anti mu mazzi mw’ekulidde

    289. Okukola mbyone : ow’obusa by’akola ewaabo

    290. Okukuba akalali ak’engalabi eseka n’enti mu mubiri

    291. Okukuba embukutiro : ) omwavu z’akuba omugagga ) omukadde z’akuba omuyaiyu, nti gulya kabi ki?

    292. Okukuba engulegule : omusezi z’akuba ku ndeku nti waseranga mu bya nkago, ebya mbidde bye walekanga!

    293. Okukuba omwana : si kumunoba (= kumukyawa)

    294. Okukubiira ensingo (= essingo) : ng’ow’ettulu alamusa abangi (= abasatu)

    295. Okukulabako : ndabye ku muzi gwa jjinja

    296. Okukula : kudda buto, ng’ettungulu

    297. Okukulunga amalusu : ng’enkuyege ey’ekyanda

    298. Okukuma ekkungu : omubootongo ly’akuma mu luggi

    299. Okukuuma olubugo : lubaale nga mubbe

    300. Okukwata omukulu mu kiseke

    301. Okulaba ebinene si kuwangaala : abaalaba ku Bukya bandiwangadde

    302. Okulagulwa : kuzaala obulogo

    303. Okulamusiza ewa munno : tekiba kisa

    304. Okulangajja : ng’eyakasibira e aale

    305. Okulebera : si kugwa

    306. Okuleeta obukula : embogo ekyama

    307. Okulindiggula : ng’abika atali wuwe

    308. Okuliraana ennyanja : si kuliira

    309. Okulira nnyo tekuzza : singa Kaweekwa e Ggangu yankazze

    310. Okulokopya : nga ye anyaga emu

    311. Okulukumba : ng’ow’ebbango ayambalidde ebita

    312. Okulumya engabo amannyo

    313. Okulunga amalusu : ng’enkuyege ey’ekyanda

    314. Okulungutana : ng’emmese eruma omutwalo

    315. Okulungutana : ng’omutabaazi anyaze amagi

    316. Okulunze ennoga : ng’amannyo tegagyase

    317. Okulunze obulago : ng’ow’ettulu alamusa abali abasatu

    318. Okulwa e Buddu : gwe musujja

    319. Okulwa ku buko : kukuliisa mayiba

    320. Okulwa ku kyalo : ) si kukimanya ) kukumanyisa enkuba gy’efuluma

    321. Okulwa ku luggya : kukulabisa entumbwe za ssezaala wo bwe zaaswala

    322. Okulwa okutabaala : ensiisira alasa kibandwa

    323. Okulwawo kukusabya mukyala wo gonja

    324. Okulwawo : kwengeza enkana

    325. Okulya ekiguude : ensega ky’erya omufu

    326. Okulya enkolo : ndya lumonde

    327. Okulya ennunza n’ennunzibwa

    328. Okulya ennyingi si kugejja : singa enkoko yenkana nte

    329. Okulya ennyingi : si kuggwa maddu

    330. Okulya nnyo : tekugezza nkoko lulundulunduli

    331. Okulya ojjanga : akagere ta!

    332. Okuuma embwa ensajja : n’otokuuma nkazi

    333. Okumira ekirevu : okuyita emmere? T

    334. Okuumiira : ng’ow’ekirevu ayasizza endeku

    335. Okumussa akasiiso : ow’endali k’assa omukukumi

    336. Okumyuka amaaso : si buzira omukazi endegeya agobya ffunfugu

    337. Okunpanga amadda : n’otokunga magenda

    338. Okunguyidde ng’ey’omuluvu : w’alaba akalengejja n’akakutulako n’alya

    339. Okununkidde : ng’emmindi enkwatire ku ffumu

    340. Okupalappalanya : ng’atatte mukago

    341. Okusaba ndikulaba : ng’asaba eryenvu erimu

    342. Okuusakuusa nga anaakwokya : nti siigawo evvu

    343. Okuseka ebikette : nga muka omugoma, nti baze agireese n’amayembe gaayo

    344. Okuseka ekimwegeru (= ekimwege) : embwa ky’eseka mu lumbe lw’ente

    345. Okusekera mu bikonde : nga asikidde omugagga

    346. Okuseemyaseemya : nti tugenda okukoola emmere

    347. Okusigalawo kuzirinda : ng’omwana w’omufu y’asabye lubugo

    348. Okusiimuula engalo : kuva ku mukkuto

    349. Okusinziira (= osinzidde) ku ssinzi : n’ogoberera ekkobe

    350. Okusitukiramu : ng’eyatega ogw’ekyayi

    351. Okusiwa ensaano ku mazzi

    352. Okusoonooka si kubba : singa nnawolovu amaze ebintu (= amazeeko abakazi enkumbi)

    353. Okusula kudda buto

    354. Okusumika obulungi : si kuwasa

    355. Okutambula kuziiziina : asisinkana y’avuma

    356. Okutambula sserebu : ng’eyakwana ogw’okumpi

    357. Okuteebuuza : ng’olutta omuwere

    358. Okutegeeza kasiru : osooka kumuggula matu

    359. Okutengejja : ng’asaba oluwanga obulamu nti oyo teyafa lumbe?

    360. Okutitibana : ng’atuga omulalu

    361. Okutta ekibyamu : embwa ky’etta amagi

    362. Okutte enkofu : okayanidde ejjiba?

    363. Okutte gano ne gano : ng’agula omugumba omunafu

    364. Okutuubagira : ng’eyakaabira Nnamumwa

    365. Okutuula ekisajja ekikulu : embwa ky’etuula mu lumbe lw’ente

    366. Okutuula ekitebe : enjala ky’etuula mu lubuto

    367. Okutuula ekiyaziyazi : omugumba ky’atuula ku mbaga

    368. Okutuula olubuti : omubi lw’atuula mu balungi

    369. Okutunda mwoyo : ng’enkoko emirs ensanafu

    370. Okutunguutana : ng’amasiira amalonde

    371. Okutunula embebere (= mpwangali) : ng’omukulu ateetimba

    372. Okutunula kalyolyo : ng’embwa eyota ekikoomi

    373. Okutunula na kimaka : ng’eggumba eggereke ku nkolo

    374. Okutunula sseddoolo : ng’omukadde ayogereza

    375. Okutya okusekwa : omwana tayambala lugoye lwa kitaawe

    376. Okuvuma tikuweerezebwa

    377. Okuwakanya emmandwa : si kuyubuka mimwa

    378. Okuwa : kutereka

    379. Okuwangaala : ensejjere egula omuddu

    380. Okuwera enkolokooto ey’omuvumbuzi w’amawolu : ky’ajje avumbule, ng’akuba mu ngalo nti abanaagalya banaakuba mpina?

    381. Okuwola n’okwazika : bye bitta omukwano

    382. Okuwonga okungi : si kuzza lubaale (= si kuwuliza lubaale)

    383. Okuwoza tekubongola mannyo

    384. Okuwummula si kutuuka

    385. Okuyanza amagalo – – ( Oyanza amagalo: )

    386. Okuyitaba wangi : si bufuge

    387. Okuyita kungulu : ng’omuwuzi

    388. Okuyita okulaba : ng’ow’amalibu asanze ebikongo

    389. Okuyomba entulumuko : ng’ayomba (omukwano) ogukaze

    390. Okuzaala : kukira okutema ente

    391. Okuzaala kulungi : ng’olabako

    392. Okuzimbya entwiri : ng’omukulu agaba enkejje

    393. Okwagalana kyayi kya mso : bwe kitasoba(ko) tikitunga

    394. Okwambala bulungi si kuwasa bawala : singa akasanke kamaze abawala mu nsi

    395. Okwasaamirira si kumira : singa ennaana emira bugobo

    396. Okwebaka kufa : ye asiba oluggi (= y’akomeka oluggi)

    397. Okwebaka lulingolola : ng’omwavu omulekere

    398. Okwebambalika : ng’omunafu alima ku kkubo

    399. Okwefetta ng’omukazi omunafu : nti baze bw’alinvuma, ka ne nzita emiko-no sooka otte enjoka ezirya amatooke

    400. Okwegambagamba ng’ow’amalibu ayasira embwa : bw’eribulwa amannyo, ndigisongolera emmambo

    401. Okwegaana mulanga : endiga ndege, ente kide, embwa kyuma, embuzi mujugo

    402. Okwegendereza ng’eyafumbirwa wa mayuuga : bw’alaba ekkonkomi, ng’aga-mba nti anaaba ssezaaIa wange

    403. Okweggala si magezi : emirembe giva e mbuga

    404. Okweggyako ekigombo : n’owa busa azaalira ku luggya

    405. Okwegulira kukira okubba

    406. Okwekobereza : ng’afumbye gonja, nti lyako abiriridde

    407. Okwekuukuubya : ng’ezzaana eddekere enju

    408. Okwekuluumulula : ng’amale ag’ekyeya

    409. Okwemala eggoga : omulogo (= omusezi) lye yeemala mu lutabaalo

    410. Okwenyumiikiriza : ng’olugunju – – ( Weenyumiriza: )

    411. Okwerinda si buti : ensanafu etambula egaludde (= eteze)

    412. Okwesimba obulere : ow’ennombe akiika

    413. Okwesogolera kulungi : n’okomba engalo

    414. Okwesulubabba : nga nnasswi w’embwa

    415. Okwesumagga : ng’omusagga gwa Nnakkobyo

    416. Okweswalinga : ng’omunafu alima ku kkubo

    417. Okweteganya : nga lumonde akona

    418. Okwetematema : ng’omubi awonga nti njagadde ekibi kigwe wala nti ggwe bakusuula wala

    419. Okwettira ekitakwettidde : embuyaga ku jjinja

    420. Okwewuliriza : kunyooza ennanga arhatu

    421. Okweyenga : ng’aggya endoko

    422. Okweyisaako : ng’omwavu agamba, nti kiki ekinnuma?

    423. Okwezza ennyuma ng’ensama : yenkana nte, esuula nkiringi

    424. Okwogera amakuumuule : ng’aga lumonde

    425. Okwogera endibattiriro ey’omuyizzi : nti mala okunaaza omusu ojje onkulu-buute ku bigere nti omusu gwe mba nnaaza, ggwe baze gwe mba nkulubuuta

    426. Okwogera nnyo si kulya bwami : singa ennyonza erina obwami

    427. Okwogerera waggulu si kitiibwa : singa elvaana ye kabaka w’ennyonyi

    428. Okwo nno kukuumiira : ng’ow’ekirevu ageregeza

    429. Okwo nno kuseka nnyindo yankolera

    430. Okyaliza ntondo : nga kabu

    431. Okyemanyi Omunyolo : mwa Luwalira

    432. Olaba eyagenze n’ebyayi ng’adda n’olutala : ng’akatale keetuuze

    433. Olaba lulema yalukedde : nga ggwe atandise mu ttuntu onoolukola otya?

    434. Olaba nnasswi akulembedde : nti Obuganda mirembe?

    435. Olaba omugenge nga yeeyuna ettu : ng’engalo kw’asigalako ensajja

    436. Olaba malinnya : amakka ganaalema

    437. Olangajja : ng’afumita ekitaliibwa

    438. Olangajja : ng’eyakasibira e Mbaale

    439. Olejjalejja : nga baakwaluza mukalo gwa ndegeya

    440. Oleese mawano : ng’atadde emmindi ku kamwa

    441. Oli balusagya : ng’omuwuulu agula enkulo

    442. Olidde eggi : kwesubya muwula

    443. Olidde ka bulanga

    444. Olijja ddi ewaffe? : lye bbanja ery’omugenyi (= omugezi)

    445. Oli kajagujagu ng’akabwa akato : tikannazibula, nga kasutama

    446. Oh kasalabekkya : ng’Omunyolo akubagiza Omuganda

    447. Oh kasobeza ng’okutu – – ( Kasobeza nga kutu: )

    448. Oh kasobeza ng’omuweesi : akugamba okufukuta n’afukamu amazzi

    449. Oli kasobeza ng’omuyizzi : agamba embwa mutte, mulye!

    450. Oh kikonde : kikuba ali kumpi

    451. Oh kimwakitoole : ng’omusajja alya ebbumba

    452. Olikiraba : takikutendera

    453. Oh kkalu-muliro : ng’eggye lya Kasujju

    454. Oh lumbe lwa kirago

    455. Olima awatono : ne wattira

    456. (Amin ng’ow’effumu limu : nnaakukuba amanyago (so ng’alina olunyago lumu)

    457. Olimbyerimbye basuze : abalungi bagenze n’omwami

    458. Olimpa ki? : ng’olimpa nkuti

    459. Oli mpalakitale ng’eddiba ly’emmere : amaviivi ze mmambo

    460. Oli mpaiakitaie : ekaabira ku nsozi essatu

    461. Olimu akeewaniko ak’amakobe

    462. Oli mugabi nga jjenje : olulikwatako nga likulekera kugulu

    463. Oli mugayaavu nga kyannyanja : kisula mu mazzi ne kitanaaba kutukula

    464. Oli mukaba nga Mulemeezi : yasibira Kangaawo ekkubo

    465. Oli mukaba nga nsiko : etuyana kiro

    466. Oli mukalabakalaba ng’omumwi w’ekirevu : awatali linnyo, awangawo

    467. Oli mukubi wa mpi mu kigongo

    468. Oli mu kulya : nga Katonga ajjula?

    469. Oli mukuusa nga jjembe : liva ku kikondo nti nva Buvuma

    470. Oli mulangaasira : nga bulago bw’emmese

    471. Olimulisa mu kika olumuli

    472. Oli musezi : talengera nnimiro

    473. Olina akajanja : akannamukazi-omu nti omwandu tunaagukisa wa? nti ggw’oli-na?

    474. Olina akambayaaya : akasengusa ennyonyi ekiro, ng’ewa musolo

    475. Olina akasattizo (= amampaati) : akambaliza ekkovu ekita, nga ligenda kusenge-jja

    476. Olina enfubitizi : ekusuza n’omulamu ng’agenda okufa ali wall

    477. Olina kasiikuuzi : akakubya emmomboze eyajja n’ebigere byayo

    478. Olina mwegunja : ng’anyumya aseka

    479. Olina obukabakaba obwa wamumwa : nti tulye entanda

    480. Oli ng’akakowekowe : katemereza ataakawe

    481. Oli nga mazzi ag’oku lutimpatimpa

    482. Oli ala : ng’emmindi ewona ekiziyiro

    483. Oli njuki : esomba bidumo

    484. Oli nkoko : tosaggirirwa

    485. Oli nnakifankenyere : ekinywera amazzi emugga

    486. Oh nnama we ngwa

    487. Oh nnasajja : ng’omugomo ogutta ensonzi n’obuyamba

    488. Olinnye gye gava : kunywa matabangufu

    489. Oliraana wa butwa (omuwa-butwa) : n’otoliraana wa kyokoola

    490. Oh Ssekadde : yeegabira Mukono

    491. OH waggume nga mugoyo : bagutenda buwoomi ate gusiiwuusa mimwa

    492. Oli wa kalogojjo : nga mubumbi

    493. Oh wa kitalo nga mugoyo : bagutenda buwoomi ate gusiiwuusa mimwa

    494. Oli wa kyejo : bwe nnaakusimbako enjala, omukka onoosiza mu byayi nga tabs

    495. Oli wa mukisa : ng’anyaga embwa ekuzizza

    496. Oli wa mukisa : ng’omunafu gwe baagala

    497. Oli wa mugoonyo : bw’otta enkoko, ofumba kasooli

    498. Oli wa nnyomba mbi : ng’alima emmere ye ku kkubo

    499. Oli w’e Ssambwe : Nnabugwamu

    500. Olondobereza ng’eyanyaga emu : nti Kabaka (or mwami) y’ankongoola

    501. Oloodde muganzi mu kizikiza

    502. Oloose ky’oliraba : nnaloose nfudde

    503. Olubbobbo oluwaanyisa ekiramu

    504. Olubuto kyoto : alutyabira (= alusombera, = akisennyera) enku y’akoowa

    505. Olubuto lugwana okulya

    506. Olubuto olubi : lukwogeza bye walidde

    507. Olufumbe olukulu lulwanira okufa

    508. Olufumbe olukulu bw’olaba nga lulwanya embwa : ng’essanja basala

    509. Oluganda kulya : olugenda enjala terudda

    510. Oluganda luva ku kkubo

    511. Oluganda lwala mukwano

    512. Oluganda nkovu : teggwa (= teruggwa) ku mubiri (or: sirunaabibwa)

    513. Oluganda talya kya munne : ttaka tirirya lwa ntamu

    514. Olugenda enjala : terudda

    515. Olugero olukadde : lusala oluggya

    516. Oluggumuggumu : lusiriiza ennumbu

    517. Olugo olugenyi : terumanya mbuzi mponge

    518. Olujuukirira lw’anjuukirira gvantiisa

    519. Olukadde eyalumanyanga (= eyalulaba) : y’aluggya mu mwandu

    520. Olukadde olwa Nnyenga : w’otolulaba mu katale, ng’ogamba nti yafa

    521. Olukka ennyanja – – ( Lukka ennyanja: )

    522. Olukuba omwana : lwagala nnyina

    523. Olukuba Waliiso : lulekera Wannyindo okufeesa

    524. Olukuba Wannyindo : lulekera Waliiso okulira

    525. Olukula luyonka abaana baiwo

    526. Oluliko omwenge : terubula asulamu

    527. Olulyo olw’omukyawe tirukala : olwange lubaze

    528. Olumbagayiza : lusuza omugumba enjala

    529. Olumbe kijjolooto : olaba lutta Kagulu atafa

    530. Olumbe lubugo : tulwebisse

    531. Olumbe lutumazeewo enkoko : asuula ku luwe

    532. Olumbe lwa nnabe : ffulula biswa

    533. Olumbe lwakeera okutta abantu : ng’asikidde mugagga

    534. Olumbe lw’ekirago

    535. Olumbe lw’omugagga tiwabula alutuukamu : wakasanke atuuka mu lwa mpanga

    536. Olumbe musolo : teruddukwa gye lukusangira gy’oweera (= gye gukusangira gy’oguweera)

    537. Olumbe sirutta bumu

    538. Olumbe terukuba misinde

    539. Olumbe terulaga nnaku

    540. Olumbe teruweebwa mukono

    541. Olummanyimmanyi : lukwasa embwa mu mannyo

    542. Olumyu olukula : luyonka abaana baalwo

    543. Olunaku lumu : tiruboza nnyama

    544. Olunaakutta : akabira kakwesamba

    545. Olunaakutta : ) lukuggya enunere mu kamwa ) lukuggya we bajjula

    546. Olunaakutta : lukuziba amatu

    547. Olunaakutta : lwasimuka ebiri

    548. Olunatta Wambwa : lumuziba ennyindo

    549. Olunda ntono : ne ziba ezannyo (= ezizo)

    550. Olunderebu olwambaliza ekkovu ekita : nga ligenda kusengejja

    551. Olunkulu lwayokesa Ssekiboobo Mbuula embuga ye

    552. Olunkulu lw’emisota : emito n’emikulu gyonna girya gigalamidde

    553. Olusala ekyayi – – ( Lusala ekyayi: ) Roscoe

    554. Olusozi lw’ababbi : ndikubbirawo (ewa Mugema)

    555. Olusozi lw’abakozi : nti nange mbalwa

    556. Olusozi lw’abammi : ndeke okulya, mpe ggwe?

    557. Olusuula entabi : lukuwa okutindira

    558. Olutafuka lw’omukyawe *: lujjula mawuggwe

    559. Olutototo lwa kamunyi

    560. Olutta ente : lulekera embwa omunyeroonyero

    561. Olutta wambwa – – (Olunatta wambwa: ) Munno

    562. Olutu olutu ng’amazzi ak’oku lutimpa – – ( Wulutu: )

    563. Oluva e Mukono lwe lulissa Abakunja entubiro

    564. Oluvulunguti : abasajja lwe balya mu magi

    565. Oluwanga lw’embwa – ( Luwanga: )

    566. Oluwijja oluweesa mpiso : luweesa n’akambe

    567. Oluyindi tiruliibwa nkagga

    568. Oluyitaayita : lukira oluliira ku nkoligo

    569. Olwali wa gundi : lwali ku njovu Kavumba

    570. Olwa mulungi : tiruggwa atenda

    571. Olwatika olunatta entamu : lugifuluma mu ntobo

    572. Olw’ennyama teruggwe? : nga y’alidde ebbango

    573. Olweyaniikirizo : lwakubya abataka

    574. Olwa kulya : lusuula emmese mu kita

    575. Olw’okulya : lusuula enkinzi

    576. Olwokya enju : lwe lulaga nnamunye ekkubo

    577. Olwo lwoya lwa mu nnyindo

    578. Olya entono : nga teziriimu ttaka

    579. Olya kizze : nga muwooza wa katale

    580. Olyanga akatono : n’otofa

    581. Omagamaga : ng’aggya akamu

    582. Omala okuyombera ku buko : nti alinnyimba ndimutta

    583. Omezze ate oluma? ( Amezze n’assaako n’okuluma: )

    584. Ommaze enviiri – – ( Munnange, ommaze: )

    585. Ompadde amaanyi : enjala egawa omutwe

    586. Ompiseeko kkuutwe : embwa ly’eyita ku mubumbi, ng’egenda eri omuwazi w’amaliba

    587. Ompise Ssekibotta akubira enva engalabi : ezange leka wano

    588. Ompitako nti nadda ne nkulamusa

    589. Ompubanyizza ng’ekiwalaata akyala : nti nnaasanga ng’omaze okusa obulo nti obulo nnaakuseera ku ki? anti olubengo otutte

    590. Omubaaga-zibi abaaga lumu

    591. Omubbi akubba : entuuliirizi n’etekutuuliirira

    592. Omubbi mmese : ategwa kirungi

    593. Omubbi tawerekwa

    594. Omubi abijja n’ebibye : mpokya abijja n’eggobe lye

    595. Omubi akira ebbanga

    596. Omubi anyumya : akira omulungi akuumiira

    597. Omubi atavaawo : olwaddaaki anaaza omulungi emabega

    598. Omubiri bwe gukuggwa : ataakulaba aku

     

  • Engero za Baganda eza – T  – Luganda Proverbs prefix – T 

    Engero za Baganda eza – T  – Luganda Proverbs prefix – T

     

    luganda proverbs engero

    1. Taabalamule : nti bawe emiggo bafa

    2. Taaba w’omuyombi : akalako luuyi lumu

    3. Tabyetisse : tamanya buzito bwabyo

    4. Taguyiisizza : y’anenya munne

    5. Takirambula – ( Atakirambudde: ) Munno

    6. Takububuuza : abukuzimbiriza

    7. Taakulugendere : akusibira ya menvu

    8. Takyawulizikako mluwujju : ng’akabajjo k’ekiwuubiiro

    9. Taalugende : akusibira ya menvu

    10. Talutambudde : nti baziriko bazirya

    11. Talutambudde : y’aluyita olwangu

    12. Tamukedde : y’amutenda endya mbi

    13. Tamukutte : y’agamba nti situla okube eri! (= Atamukutte

    14. Tamusuza : y’amutenda – – ( Atamusuza: )

    15. Tamuzadde : amutikka jjinja

    16. Tannaguza y’aseka – – ( Atannaguza: )

    17. Tazzanga musango : ayokya luyiira

    18. Tazzibwawo : afudde

    19. Tebakiddangamu : ng’ow’ennungu anyaze engatto

    20. Tebakikola nze ne ntuula : akuttira bufumbo

    21. Tebakula bumu

    22. Tebambalira : y’amiza omukulu

    23. Tebeebaaga : batta batte

    24. Tebifaanana abifuna

    25. Tebinfa : aluma ku y’omukyawe

    26. Tebukumanyisa akwagala

    27. Tebwaza

    28. Tebyasa mutwe : nga tebabyogera ku ggwe

    29. Teefe etuusa omugenyi

    30. Tegakwasa : teyekaana kulambula

    31. Tegambug-uma : alya gawoze

    32. Tegassa mwe bagaliira

    33. Tegukira : akusengezza omuto

    34. – Tegumanya nnyumba mbi

    35. Teguzzibwa omu : n’Omuzungu aguzza

    36. Tekayira kavunaana muwendo

    37. Tekiibe kyalo : nga bakulangidde nnyoko

    38. Tekibula musombi : Kimbagaya yakisombera Balama

    39. Tekiri mwange : akuttira obufumbo

    40. Tekiwoomera matama abiri

    41. Tekoobedde : egudde mu kyayo

    42. Tekyali kya kumanya : ng’eyakwagala akuyita embwa

    43. Terenfune : alyazaamaanya munywanyi we

    44. Tereere : ng’ennyindo y’ente

    45. Tereere : omututuuli ku mna

    46. Teruggwa nneebaza : ng’enkoko y’omwavu

    47. Terulaga nnaku

    48. Teruloboza : lutta engeri z’ebintu zonna

    49. Terulongoosa : lukuttako gw’oyagala ne lulekawo gw’otoyagaa

    50. Terumanyi awonga

    51. Terwanninda

    52. Tewali ayagaliza ya munne kuzaala nduusi

    53. Tewali w’e Nnamataba (Mulindwa)

    54. Teweetenda bulima : ng’ensambu kwe balaba

    55. Tezibula mukwate

    56. Tezifudde : ajja na lusoggo (or: adda na kasoggo)

    57. Tezikuba misinde

    58. Tibalirira muko : balirira omuwala

    59. Tibaalirira muko : baalirira omuwala

    60. Tibatya ngabo : batya nnyiniyo

    61. Tibiggwaamu : nga bya munyago

    62. Tibiriika nnyinibyo : omulezi takubirwa nduulu

    63. Tigabala wamu : atya omulimu

    64. Tigambuguma : alya gawoze

    65. Tigulagwa wa bbanja

    66. Tigukirangawo : akusengezza omuto

    67. Tigumanya nnyumba mbi

    68. Tikabula musombi : Kimbagaya yakasombera Balama

    69. Tikaggya buliika

    70. Timunenya bakyala : nga gy’ava taliddeyo

    71. Tirukuba misinde

    72. Tizibula mukwate – – ( Tezibula: )

    73. Tizifudde – – ( Tezifudde: )

    74. Tizikuba misinde

    75. Tizikya bbiri

    76. Tizirawa nnumba : nga basse w’emitala

    77. Toba ggwe : we wawonerwa (= w’owonedde w’owonerwa)

    78. Tobeeba kibe : nga tikinnakenena

    79. Tobukuta kibe : nga tikinnakenena ndusu

    80. Togaanira magere mu kisenge!

    81. Togaya bitono : enkoko emala abagenyi

    82. Togaya bitono : enkukunyi togissa luyi

    83. Togaya kigalamidde : emmanvu etta embaala (or: emmanvu eva wansi n’etta enswa)

    84. Togaya (or togaana) kyama kya muto

    85. Togayira ggyirikiti mu ntooma : bwe likula osanga litikkidde ya mujunga

    86. Togayira Magala mu ddiba

    87. Togayira mpengere mu kisenge

    88. Togayirira bitono : enkukunyi emegga embwa

    89. Togolokosa mbwa yeebase! Let sleeping dogs lie! Munno

    90. Tokaabye : ozuukusizza Kaweekwa Ggangu

    91. Tokemereza agudde : bw’agolokoka akubuulira

    92. Tokliya nnonge nto : bw’ekula ogyambalako eddiba (= enkoba) (or: ob’oli awo n’ogyambalako engatto)

    93. Tokkuta oseka : ebijanjaalo bidda kiro

    94. Tokyawa mulongo : ng’oyagala olukoba

    95. Tolifa? Ggw’olifuuka jjinja?

    96. Tolumba mulalu : nga tolina jjinja

    97. Tomala gakola : kola bulungi by’okola

    98. Tomanyi bwe nzaala! : akuguza omututuuli

    99. Tosala (= towuliriza) gwa kawala : nga tonnawulira gwa kalenzi

    100. Tota mabi : omutwe gw’ente nga si mukube

    101. Totta nkya : n’olindiza ggulo

    102. Tova mbwa w’eyotera : n’ogenda gonja w’akalira

    103. Tovumirira egwa wala : enjala bw’ekuluma osakirawo (or: bw’ezza emmere osakirawo)

    104. Towakanira ebaagwa : nti munda mulimu ento

    105. Towuliriza gwa kawala – – ( Tosala gwa kawala: ) p

    106. Toyima mu nkondo za mbuzi : n’owakana n’ababaka

    107. Toyiteko kalambiko : ekibbo kiyita ku mugenyi

    108. Ttaka lirya : ageya mufu

    109. Tubadde basa na basa : obutasingwa mpaka

    110. Tubisike : awerekeza Kiwanuka

    111. Tubuuze abakulu : ennyindo kibegabega

    112. Tudde eka, tukube abakazi : akuba muziziko (= bisenge)

    113. Tudde ku butaka : azzaayo kiwanga (= si bulamu)

    114. Tuddeyo tukube – – ( Tudde eka: )

    115. Tufaanane : si kyalo

    116. Tufudde tuweddewo : akiina abaafa

    117. Tugende mangu : mitanda gye gimusiibula

    118. Tuggyeemu ow’e Luwunga (= Kagenda)

    119. Tukkuse : taba wa babiri

    120. Tukube ababaka : tagenda ku kibuga

    121. Tukube abakazi – – ( Tudde eka: )

    122. Tukulunnanira : amafumu adda n’abiri

    123. Tukutuse bwa mpiso obutakyadda mu ssasa

    124. Tukwanye emikka : ng’abakondeere

    125. Tuula lubuti : omubi bw’atuula mu balungi

    126. Tuula twogere : ) bw’ovaawo akwetissa enju (= nti abadde agyetisse) ) oluvaawo ng’ageya

    127. Tuli banaku babiri : akussa emirimu

    128. Tuli bangi : tanuuna mu lirye

    129. Tuli bataka n’abataka : embazzi tetema mbwa (kubanga bonna basula mu kyoto)

    130. Tulibatta beefunye : ggongolo abuukira mu mulyango

    131. Tuli bukwata : amalusu n’eddookooli

    132. Tuli byuma na byuma : akambe tekasala mpiso

    133. Tulifa babiri : engalo ku mutwe

    134. Tuligalya amadda : bagalya mu kibanja (= basanga Idbanja)

    135. Tuli kakomo : tugendera ku mukono

    136. Tuli ppoma : tuvugire amatuine (or: tuvuga amatume)

    137. Tuliraba : ye kojja (or ssenga) w’abammi

    138. Tulirabira ku ndwadde : bwe buliika bw’omusawo

    139. Tulo : titumanyi alirir

    140. Tulo tuzira : tumegga n’ab’amaanyi

    141. Tulye agawooma : akuliisa n’omugenyi

    142. Tulye ku by’amagulu : w’alinnya mu busa, asanguliza ku ssubi nti lya busa bw’olinnyamu

    143. Tulye ku bya ssavu : ekkovu aleka mu lusuku nti wandiridde ekkovu, anti lye lisinga amasavu

    144. Tulye ku maanyi : asaayira kibaala

    145. Tulye tumalewo : akuyombya n’ow’omuliraano (nga tomuwadde)

    146. Tunaabiwulira : tadduukirira nduulu

    147. Tunaagabanira mitala (= ku kikande) : y’akuseera

    148. Tunaagenda naawe akalannamo : ettooke ekkulu na mumizi

    149. Tunaalaba : ye kojja w’abakodo

    150. Tunaalyamu eyidde (= agayidde) : ng’erumye omukazi (= ng’esoose kuluma mukazi)

    151. Tunaayita mbuga : ng’ayambadde bulungi

    152. Tunaayitanga babiri : ng’akulabyeko ebibisi

    153. Tunaayitanga babiri

    154. Tunaayogera birungi byereere : ng’abazze ku buko

    155. Tusiimye : y’akuba ennyama ekigwo

    156. Tusisinkanye : omumizi n’omuwuwuttanyi

    157. Tussa kimu : nga nkuyege

    158. Tutemya bukofu : magi (= enkwale) eraga obudde

    159. Tutuuse mu lyaffe eddemeezi : abulwa ne w’alya ekyemis’ ana

    160. Tuva mbuga okulya masavu : bw’alinnya ekkovu, ng’agasangula olya! nti ge masavu

    161. Tuzze buteesagga : nga kikere

    162. Tuzze emboozi egwa amakerenda

    163. Tuzze twetunula ku nnyindo : ng’abagole, We have come looking down our noses : like brides

    164. Twabuna musaasaano : nga eyabazaala yafa

    165. Twafudde : enswa eruma mumwa

    166. Twagala okuyomba oluleekereeke : omukazi omunafu aluyomba mu lusuku, nti bansalidde ku mpangi yange! nti omuddo gw’oleka eka toguyomberanga!

    167. Twagalana : bw’amira amalusu takubuulira

    168. Twagawujjane : ng’omukazi akoza ne bba

    169. Twagenda Buganda kulya nnyama : ge maddu agassa enunandwa e Masajja

    170. Twakulunnanyira amafumu : adda n’omuganda

    171. Twakwana masogola: omusambi w’ekikanja akoma ku ndeku (or: omusogozi akoma ku bikanja)

    172. Twalabagana dda : bw’atakuzinga muggo, akuzinga bugenyi

    173. Twalabagana dda : empale akuwa enkadde

    174. Twaliraanya amayu : tetwaliraanya myoyo

    175. Twalyanga mbidde : nga nnamukago all ku Buganda

    176. Twamukutte : mutenge twegendere! ( Atamukutte: )

    177. Twasse akaffe : mukazi we y’amulumika

    178. Twazze mugga : kuggwa kko

    179. Twekisize : akira tunamma

    180. Twenkana : abeera mu kamwa

    181. Twerimire : bw’ayeza kasooli we takuwa

    182. Tweriire (= tweriire byaffe) : akukyawanya n’ow’omuliraano (= ng’akuggya-ko ow’omuliraano)

    183. Twerwanire : tewabula mulungi agwa

    184. Twesindise mamaanya

     

  • Engero za Baganda eza – V  – Luganda Proverbs prefix – V 

    Engero za Baganda eza – V  – Luganda Proverbs prefix – V

     

    luganda proverbs engero

    1. Va eri engabi (= ku ngabi) : ) tosimira mbwa lumonde ) simira mbwa lumo-nde!

    2. Vaawo, nkusasule : teri badda

    3. Vaawo, twogere! : ng’akumanyiiko muze

    4. Vviivi we livaako enso : omuggo nga bakutemera

    5. Vvule ekkadde : lye baasomera okwasa (= lyabalobera okwasa)

     

  • Engero za Baganda eza – W  – Luganda Proverbs prefix – W 

    Engero za Baganda eza – W  – Luganda Proverbs prefix – W

     

    luganda proverbs engero

    1. Wa baana bangi : tasala musango

    2. Wabisegguusi mwana : ne Waluggi mwana?

    3. Wa buggabugga : ng’omwavu akomera ennyumba

    4. Wadde wadde : Busujju bukira Butambala

    5. Wagenda ekkovu : n’essonko

    6. Wagenda engabo : n’effumu we libeera

    7. Wagenda enkumbi : tewaba wabi

    8. Wagendagenda : y’afuna ekisulo

    9. Waggumbulizi ky’aba nakyo : ky’awa munywanyi we

    10. Wagumba ennume : n’enduusi we zibeera

    11. Wagwa ekku : tiwabula bulondererwa

    12. Wagwa kinene : watuukibwa (ng’afudde mugagga)

    13. Wa kabatukira : talya nkoko ya mwavu

    14. Wakabibi afuluma ng’asiba ag’akake

    15. Wa kalogojjo nga mubumbi : asula watonnya ng’essubi amalira ku nkoomi

    16. W’akaalo ke : bw’asanga bw’ayisa

    17. Wa kamwa : tabulako musiri gwe

    18. Wa kanyumiza tiwaala nkoko : waala amayiba

    19. Wakasanke : afuuyira zirwana

    20. W’akatale gy’assa ensawo ye : nga ye emuli ekkubo

    21. Wa katuubo : tabuulirwa bugenyi

    22. Waake alye : obummi tebuggyawo luganda

    23. Wakka awunya : nga ggwe omulumbye ku nswa ze

    24. Wakonkomi lw’assa : lw’anegula

    25. Wakubirwa mubaka : tiwakka mirembe

    26. Wakula ennume : tewakula emu

    27. Wa kunyumiza tiwaala nkoko : waala ebyoya

    28. Wakyemalira ng’engalo ensajja

    29. Walabye malinnya : amakka ganaabula

    30. Walabyewo ki? : akusinza omusango

    31. Wall akadiba : waagala kasambajjo

    32. Waluggyo akalanga bya banne

    33. Walumbe atebuka

    34. Walumbe sowaanya : alina akake akeeriire

    35. Walumbe talya : atereka buteresi

    36. Walumbe tawoza : akutta n’ensonga

    37. Walungi tiwaba wannyu

    38. Wali akaloka : embizzi w’ezza omumwa

    39. Wamala okulya obwakabaka : tokyalina kye weetaaga

    40. Wa maanyi abulwa w’avuba : Nnamalere yabulwa omwalo

    41. Wa maanyi matono – – ( Ow’amaanyi amatono: )

    42. Wambula dda : bw’atakuzinga muggo, akuzinga bugenyi

    43. Wa mbuzi akunga wa maliga

    44. Wambwa aludde : n’ebigobero kw’atadde (= we byenkan Wambwa alu-dde okulabika : nga n’ebigobero

    45. Wambwa ayiggira (asaggira) agage n’aga mukama we

    46. Wambwa takaabira ggumba

    47. Wambwa tiyeeraba kimuli mu liiso (ku nnyindo)

    48. Wambwa y’akiza mukama we amagezi

    49. Wam omukazi, wam nte? Nti bw’erifa ndigiryako emikalo?

    50. Wampi : walema ekkere okubuuka

    51. Wam wazaayirwa – Buganda bwe btunu : azaayira mitala wa mugga

    52. Wa mugoonyo : okutta enkoko n’afumba kasooli

    53. Wa mukisa ng’aliibwa ngo : yava munda ate adda munda

    54. Wa muliraano muganda : bw’afa tolima

    55. Wandekera entate

    56. Wannaana tafa ddogo : ng’era Wammamba bw’atafa ttama

    57. Wango tabuukira walungi : buli w’abuukira, nti ebadde endidde

    58. Wanjovu talemererwa masanga ge

    59. Wankoko by’azaala : bye byenunulo

    60. Wano situukawo : bw’ovaawo assaawo mmanvu

    61. Wa nsumattu : tasimba bigambo ku mannyo

    62. Wante taliiko kabi

    63. Wanyooka akakka

    64. Wanziringitanya ng’ejjembe ly’enkoko : lyalekerera omutwe ne limera ku kugu-lu

    65. Wasaanye (= awasaanye) : wataali

    66. Wa Ssenkole lufuuzi : tunaayogera olutaggwa? ( Tunaayogera olutaggwa: )

    67. Watuuka (= awatuuka) akambe : enkumbi tetuukawo

    68. Wawooma enkolo : tiwasigala kitooke

    69. Weebale, weebale : akumalira ebibyo (or: amala ebintu)

    70. Weebale, weebale : azuukusa mbwa mu kyoto

    71. Weebambalika : ng’omunafu akeera okuggulawo

    72. We batemera ebbamba : siwabula ssaasaaniro

    73. Weebuga : ng’essukka-mugga

    74. Weebugabuga : ng’omwavu akomera enju

    75. Weebuulirira : ng’aleeta omumbejja omubi

    76. Weebuuza kabaka ggye? Are you inquiring whether the king has an army? Asking the obvious

    77. W’eddabirizirwa : ebbuga alya ssabe

    78. Weedibonkola : ng’ow’amalibu addiza ekibumba

    79. Weefudde : ng’anaakuboola mu lumbe

    80. Weegagasa : ng’omwavu atalya masavu

    81. Weegambya : ng’omukazi afumba gonja

    82. Weegendereza : ng’ayafumbirwa ow’amayuuga

    83. Weegendereza : ng’ow’amayuuga ayita ku lutindo

    84. Weggulirewo : ng’ebiri ku kyoto akutuza mannyo

    85. Weeginga : ng’omukazi afumbye gonja abiriridde

    86. Weegulirawo omuwa-butwa : ng’omulaba

    87. Weeguluma nga bijanjaalo : enkumbi ebirima esula wansi, byo Walla waggulu ku mpagi

    88. Weejalabya : ng’omubi awonga

    89. Weekakire : omugenyi yeekakira taaba mubie

    90. Weekambazza ng’ow’effumu erimu : nti sikukuba manyago

    91. We kenkana, ng’akuwadde : kya beene, ng’akummye

    92. Weekennenkula nga bbugga : balyaye kibbo lidda munda

    93. Weekennenkula nga mukyawe : leero akukyawanga n’akugulira enkumbi nti abaganzi balimya nkobazangu? ( Weeyogeza ng’omukyawe: )

    94. Weekennenkula ng’embooge (= ng’omubooge) : bagunoga kibbo, gudda muga-nda

    95. Weekiina nga Kasuipu, nti: Embuga nnaagikuba mu ggulu

    96. Weekiina ng’ow’ettulu akiika embuga, nti bakira omwami ayogera nga mmusi-mbyeko abiri

    97. Weekolera mbyone : ng’omulwadde eyeewolera nte

    98. Weekolera mbyone : ow’obusa by’akola ewaabwe

    99. Weekuube : omukazi omunafu yeekuuba ttaka

    100. Weekuukuubya ng’ezzaana – – ( Yeekuukuubya: )

    101. Weekulumbaza nga ekigenge : buli ekijja n’embuga

    102. Weekuumiiza ng’ow’ekirevu ayasizza ekita nti zino ewuzi ku mumwa, tizilkitu-nge? ( Okekkera ng’ow’ekirevu: )

    103. Weekunye : totaase wa muliraano

    104. Weekutte enkolo n’akambe?

    105. Weekuza nga kigenge : oluba okujja nga kikuba mbuga

    106. Weekuza nnyo ku nnyama nzibe : nze mukulu

    107. We kyenkanawo : ng’akuwadde

    108. Weemagaza ng’omukazi ataterekedde bba

    109. Weemaze eggoga : omusezi lye yeemala mu lutabaalo

    110. Weemazemaze ng’atta enjaliko : ng’enkulu ekyatudde

    111. We mbalemera : takuza baana

    112. that), won’t educate children

    113. We mmala okulya, simalirawo (bigambo) byange : ng’anaalya ku bbiri (= n’awalala)

    114. Weenaanya ng’omulungi akomba ensaka

    115. Weenaanya : ng’ow’enviiri ensale

    116. W’endya-mbi : tabula gw’alya naye

    117. W’entuula-mbi : y’alaba ekifo

    118. Weenyumlikiriza : ng’alya obutooke obutono

    119. Weenyumiikiriza : nga w’ettulu ava mbuga

    120. Weenyumiikiriza : ng’azaala omumpi

    121. Weenyumiriza (= weenyumiikiriza) : ng’olugunju olw’ettulu, nti nnannyini nkoko kata mmuleete!

    122. Weenyumiikiriza : ng’omuwuulu omusawo – – ( Yeetemaatema ng’omuwuulu: )

    123. Weesuumusa : ng’omumpi akka e siira

    124. Weetaaganyiza : nga lumonde akona

    125. Weetaaya : ng’ezzaana eddekere enju

    126. Weetekedde ekitakwetekedde : embuyaga tenyeenya kutu

    127. Weetemaatema ng’omusawo omuwuulu, nti ejjembe lyange lifunyisa abakazi n’ente

    128. W’ettima – ( Ow’ettima: ) ,

    129. Wettula : ng’omwana omulizi

    130. We twagala : nga likutte ekitooke

    131. Weetwale : enkejje w butta

    132. We twava emmanju nga kiwedde : musale wa matu

    133. We twenkana : yeeyitira abassi

    134. Weetyabidde za kukwokya : kijja-na-nnenge ku kkubo

    135. Weewanise ng’omuwazi : bw’akakana ng’ali ku za birenge bw’aba awala asooka mutwe n’alyoka addira ebirenge

    136. Weewanise : ng’akabiika mu nkanaga

    137. Weewola kivunya musango : ng’omulwadde eyeewola ente

    138. Weewoomya : ng’omulungi akomba ensaka, nti tensiige! ( Weenaanya: )

    139. Weewulidde bubwa : tekannazibula nga kasutama

    140. Weewulira bugenge : kyakajja ku mubiri nga kikuba mbuga

    141. Weewulira nga kassukussuku : kajjira mu kibondo ate keetikka ssanja

    142. Weewulira nga nkoko : eyagifuna akuba nsindirirwa nga yo ekuba muzinga

    143. Kukuba muzinga

    144. Weewulira nga nkoko : eyagifuna asula wansi mu nkukunyi, yo ng’ebeera waggulu

    145. Weewulira ng’omubumbi : enju asulamu etonnya, ng’essubi ayokya lukumi

    146. Weeyagaagula : ng’azinira mu kye yeebikka

    147. Weeyagaagula : ng’ow’ensimbu atabaala

    148. Weeyagaze : akubbya mw’osula

    149. Weeyiringisa : ng’omumpi akka e Masinga

    150. Weeyinula : ng’omunaku avuma amagufa nti ggwe bwe banaagakuddiza too-kaabe? (or: nti owuwo waali?) ( Kye nkola bannange: )

    151. Weeyisaayisa : ng’omumbowa amwedde

    152. Weeyogeza : ng’afumbye amaluma

    153. Weeyogeza : ng’afumbye ekikongo, nti lyako ebibiriridde!

    154. Weeyogeza : ng’anaakugoba mbuga

    155. Weeyogeza nga anaakoola omuddo nti ka nnende nkoole entungo kazzi ali ku muddo

    156. Weeyogeza nga asibiikirira embuzi : nti aliba omulamu alirya wa ku nnyama?

    157. Weeyogeza ng’ekitaalimye : nti baaba (or mulamu) vaayo nfumbe

    158. Weeyogeza ng’olwanoba luzadde : nti taba mwana wange, sandizze

    159. Weeyogeza ng’omukazi agamba, nti olusuku Iwange lundaluseeko

    160. Weeyogeza ng’omukyawe : nti bbalo akukyawanga n’akugulira enkumbi

    161. Weeyogeza ng’omutulu ava mbuga : nti omwami abadde ayogera nga ntaddewo abiri nti eddala lyameredde e mbuga? ( Weekiina ng’ow’ettulu: )

    162. Weeyogeza ng’ow’amalibu ayigga ayasira

    163. Weezaalira ekirikutta : ng’omwana w’ekitooke

    164. We zireegerwa : si we zivugira

    165. We zisanga azigumira : ejjanzi teribuuka na nzige

    166. W’oddiza omulalu mu kyama : ng’ayogera obulungi

    167. W’ofunira ebingi : nga kitaawo ne nnyoko tebakyaliwo (= baafa dda)

    168. W’okubira omulalu mu kyama : ng’ayogera bulungi gw’olabye? ( W’oddiza: ) ,

    169. W’oligwa nange we ndigwa : bwe bafa tebaziikibwa wamu

    170. W’olimalira omulimo ogwo : nga eza Nnakakedde luwe

    171. W’olumira ku ly’ogenda okukoza : ng’ekiri munda kikuli bulungi?

    172. W’omubiri gwe : y’agwonoona

    173. W’omugongo omutono : talya ka Mugolooba

    174. W’omutala (= ow’omutala) gwe : bw’asanga bw’ayisa (= w’asanga w’akola)

    175. W’omwana afuluma amdnya wuwe

    176. W’ondaba omala : yettira obuko

    177. W’osuula engabo : obulwa (= olutabaalo) we bukoma

    178. W’osula olumu : obalawo (= w’obala)

    179. W’otereereza mmomboze: nga gwe wawasa ng’omulaba? ( W’oddiza omulalu: )

    180. W’otonnatuuka : we balya eky’enkya

    181. W’otoyitidde : tiwabula mawolu (= tewabulawo ggwolu)

    182. W’otonnava : toyonoona mu kisulo! A ace you have not left yet (your kibanja) : d

    183. W’ova toyombye : w’otera okudda

    184. Wulutu, wulutu : ng’amazzi ku lutimpatimpa olukomako nga gayiika