Engero za Baganda eza – W  – Luganda Proverbs prefix – W 

Engero za Baganda eza – W  – Luganda Proverbs prefix – W

 

luganda proverbs engero

1. Wa baana bangi : tasala musango

2. Wabisegguusi mwana : ne Waluggi mwana?

3. Wa buggabugga : ng’omwavu akomera ennyumba

4. Wadde wadde : Busujju bukira Butambala

5. Wagenda ekkovu : n’essonko

6. Wagenda engabo : n’effumu we libeera

7. Wagenda enkumbi : tewaba wabi

8. Wagendagenda : y’afuna ekisulo

9. Waggumbulizi ky’aba nakyo : ky’awa munywanyi we

10. Wagumba ennume : n’enduusi we zibeera

11. Wagwa ekku : tiwabula bulondererwa

12. Wagwa kinene : watuukibwa (ng’afudde mugagga)

13. Wa kabatukira : talya nkoko ya mwavu

14. Wakabibi afuluma ng’asiba ag’akake

15. Wa kalogojjo nga mubumbi : asula watonnya ng’essubi amalira ku nkoomi

16. W’akaalo ke : bw’asanga bw’ayisa

17. Wa kamwa : tabulako musiri gwe

18. Wa kanyumiza tiwaala nkoko : waala amayiba

19. Wakasanke : afuuyira zirwana

20. W’akatale gy’assa ensawo ye : nga ye emuli ekkubo

21. Wa katuubo : tabuulirwa bugenyi

22. Waake alye : obummi tebuggyawo luganda

23. Wakka awunya : nga ggwe omulumbye ku nswa ze

24. Wakonkomi lw’assa : lw’anegula

25. Wakubirwa mubaka : tiwakka mirembe

26. Wakula ennume : tewakula emu

27. Wa kunyumiza tiwaala nkoko : waala ebyoya

28. Wakyemalira ng’engalo ensajja

29. Walabye malinnya : amakka ganaabula

30. Walabyewo ki? : akusinza omusango

31. Wall akadiba : waagala kasambajjo

32. Waluggyo akalanga bya banne

33. Walumbe atebuka

34. Walumbe sowaanya : alina akake akeeriire

35. Walumbe talya : atereka buteresi

36. Walumbe tawoza : akutta n’ensonga

37. Walungi tiwaba wannyu

38. Wali akaloka : embizzi w’ezza omumwa

39. Wamala okulya obwakabaka : tokyalina kye weetaaga

40. Wa maanyi abulwa w’avuba : Nnamalere yabulwa omwalo

41. Wa maanyi matono – – ( Ow’amaanyi amatono: )

42. Wambula dda : bw’atakuzinga muggo, akuzinga bugenyi

43. Wa mbuzi akunga wa maliga

44. Wambwa aludde : n’ebigobero kw’atadde (= we byenkan Wambwa alu-dde okulabika : nga n’ebigobero

45. Wambwa ayiggira (asaggira) agage n’aga mukama we

46. Wambwa takaabira ggumba

47. Wambwa tiyeeraba kimuli mu liiso (ku nnyindo)

48. Wambwa y’akiza mukama we amagezi

49. Wam omukazi, wam nte? Nti bw’erifa ndigiryako emikalo?

50. Wampi : walema ekkere okubuuka

51. Wam wazaayirwa – Buganda bwe btunu : azaayira mitala wa mugga

52. Wa mugoonyo : okutta enkoko n’afumba kasooli

53. Wa mukisa ng’aliibwa ngo : yava munda ate adda munda

54. Wa muliraano muganda : bw’afa tolima

55. Wandekera entate

56. Wannaana tafa ddogo : ng’era Wammamba bw’atafa ttama

57. Wango tabuukira walungi : buli w’abuukira, nti ebadde endidde

58. Wanjovu talemererwa masanga ge

59. Wankoko by’azaala : bye byenunulo

60. Wano situukawo : bw’ovaawo assaawo mmanvu

61. Wa nsumattu : tasimba bigambo ku mannyo

62. Wante taliiko kabi

63. Wanyooka akakka

64. Wanziringitanya ng’ejjembe ly’enkoko : lyalekerera omutwe ne limera ku kugu-lu

65. Wasaanye (= awasaanye) : wataali

66. Wa Ssenkole lufuuzi : tunaayogera olutaggwa? ( Tunaayogera olutaggwa: )

67. Watuuka (= awatuuka) akambe : enkumbi tetuukawo

68. Wawooma enkolo : tiwasigala kitooke

69. Weebale, weebale : akumalira ebibyo (or: amala ebintu)

70. Weebale, weebale : azuukusa mbwa mu kyoto

71. Weebambalika : ng’omunafu akeera okuggulawo

72. We batemera ebbamba : siwabula ssaasaaniro

73. Weebuga : ng’essukka-mugga

74. Weebugabuga : ng’omwavu akomera enju

75. Weebuulirira : ng’aleeta omumbejja omubi

76. Weebuuza kabaka ggye? Are you inquiring whether the king has an army? Asking the obvious

77. W’eddabirizirwa : ebbuga alya ssabe

78. Weedibonkola : ng’ow’amalibu addiza ekibumba

79. Weefudde : ng’anaakuboola mu lumbe

80. Weegagasa : ng’omwavu atalya masavu

81. Weegambya : ng’omukazi afumba gonja

82. Weegendereza : ng’ayafumbirwa ow’amayuuga

83. Weegendereza : ng’ow’amayuuga ayita ku lutindo

84. Weggulirewo : ng’ebiri ku kyoto akutuza mannyo

85. Weeginga : ng’omukazi afumbye gonja abiriridde

86. Weegulirawo omuwa-butwa : ng’omulaba

87. Weeguluma nga bijanjaalo : enkumbi ebirima esula wansi, byo Walla waggulu ku mpagi

88. Weejalabya : ng’omubi awonga

89. Weekakire : omugenyi yeekakira taaba mubie

90. Weekambazza ng’ow’effumu erimu : nti sikukuba manyago

91. We kenkana, ng’akuwadde : kya beene, ng’akummye

92. Weekennenkula nga bbugga : balyaye kibbo lidda munda

93. Weekennenkula nga mukyawe : leero akukyawanga n’akugulira enkumbi nti abaganzi balimya nkobazangu? ( Weeyogeza ng’omukyawe: )

94. Weekennenkula ng’embooge (= ng’omubooge) : bagunoga kibbo, gudda muga-nda

95. Weekiina nga Kasuipu, nti: Embuga nnaagikuba mu ggulu

96. Weekiina ng’ow’ettulu akiika embuga, nti bakira omwami ayogera nga mmusi-mbyeko abiri

97. Weekolera mbyone : ng’omulwadde eyeewolera nte

98. Weekolera mbyone : ow’obusa by’akola ewaabwe

99. Weekuube : omukazi omunafu yeekuuba ttaka

100. Weekuukuubya ng’ezzaana – – ( Yeekuukuubya: )

101. Weekulumbaza nga ekigenge : buli ekijja n’embuga

102. Weekuumiiza ng’ow’ekirevu ayasizza ekita nti zino ewuzi ku mumwa, tizilkitu-nge? ( Okekkera ng’ow’ekirevu: )

103. Weekunye : totaase wa muliraano

104. Weekutte enkolo n’akambe?

105. Weekuza nga kigenge : oluba okujja nga kikuba mbuga

106. Weekuza nnyo ku nnyama nzibe : nze mukulu

107. We kyenkanawo : ng’akuwadde

108. Weemagaza ng’omukazi ataterekedde bba

109. Weemaze eggoga : omusezi lye yeemala mu lutabaalo

110. Weemazemaze ng’atta enjaliko : ng’enkulu ekyatudde

111. We mbalemera : takuza baana

112. that), won’t educate children

113. We mmala okulya, simalirawo (bigambo) byange : ng’anaalya ku bbiri (= n’awalala)

114. Weenaanya ng’omulungi akomba ensaka

115. Weenaanya : ng’ow’enviiri ensale

116. W’endya-mbi : tabula gw’alya naye

117. W’entuula-mbi : y’alaba ekifo

118. Weenyumlikiriza : ng’alya obutooke obutono

119. Weenyumiikiriza : nga w’ettulu ava mbuga

120. Weenyumiikiriza : ng’azaala omumpi

121. Weenyumiriza (= weenyumiikiriza) : ng’olugunju olw’ettulu, nti nnannyini nkoko kata mmuleete!

122. Weenyumiikiriza : ng’omuwuulu omusawo – – ( Yeetemaatema ng’omuwuulu: )

123. Weesuumusa : ng’omumpi akka e siira

124. Weetaaganyiza : nga lumonde akona

125. Weetaaya : ng’ezzaana eddekere enju

126. Weetekedde ekitakwetekedde : embuyaga tenyeenya kutu

127. Weetemaatema ng’omusawo omuwuulu, nti ejjembe lyange lifunyisa abakazi n’ente

128. W’ettima – ( Ow’ettima: ) ,

129. Wettula : ng’omwana omulizi

130. We twagala : nga likutte ekitooke

131. Weetwale : enkejje w butta

132. We twava emmanju nga kiwedde : musale wa matu

133. We twenkana : yeeyitira abassi

134. Weetyabidde za kukwokya : kijja-na-nnenge ku kkubo

135. Weewanise ng’omuwazi : bw’akakana ng’ali ku za birenge bw’aba awala asooka mutwe n’alyoka addira ebirenge

136. Weewanise : ng’akabiika mu nkanaga

137. Weewola kivunya musango : ng’omulwadde eyeewola ente

138. Weewoomya : ng’omulungi akomba ensaka, nti tensiige! ( Weenaanya: )

139. Weewulidde bubwa : tekannazibula nga kasutama

140. Weewulira bugenge : kyakajja ku mubiri nga kikuba mbuga

141. Weewulira nga kassukussuku : kajjira mu kibondo ate keetikka ssanja

142. Weewulira nga nkoko : eyagifuna akuba nsindirirwa nga yo ekuba muzinga

143. Kukuba muzinga

144. Weewulira nga nkoko : eyagifuna asula wansi mu nkukunyi, yo ng’ebeera waggulu

145. Weewulira ng’omubumbi : enju asulamu etonnya, ng’essubi ayokya lukumi

146. Weeyagaagula : ng’azinira mu kye yeebikka

147. Weeyagaagula : ng’ow’ensimbu atabaala

148. Weeyagaze : akubbya mw’osula

149. Weeyiringisa : ng’omumpi akka e Masinga

150. Weeyinula : ng’omunaku avuma amagufa nti ggwe bwe banaagakuddiza too-kaabe? (or: nti owuwo waali?) ( Kye nkola bannange: )

151. Weeyisaayisa : ng’omumbowa amwedde

152. Weeyogeza : ng’afumbye amaluma

153. Weeyogeza : ng’afumbye ekikongo, nti lyako ebibiriridde!

154. Weeyogeza : ng’anaakugoba mbuga

155. Weeyogeza nga anaakoola omuddo nti ka nnende nkoole entungo kazzi ali ku muddo

156. Weeyogeza nga asibiikirira embuzi : nti aliba omulamu alirya wa ku nnyama?

157. Weeyogeza ng’ekitaalimye : nti baaba (or mulamu) vaayo nfumbe

158. Weeyogeza ng’olwanoba luzadde : nti taba mwana wange, sandizze

159. Weeyogeza ng’omukazi agamba, nti olusuku Iwange lundaluseeko

160. Weeyogeza ng’omukyawe : nti bbalo akukyawanga n’akugulira enkumbi

161. Weeyogeza ng’omutulu ava mbuga : nti omwami abadde ayogera nga ntaddewo abiri nti eddala lyameredde e mbuga? ( Weekiina ng’ow’ettulu: )

162. Weeyogeza ng’ow’amalibu ayigga ayasira

163. Weezaalira ekirikutta : ng’omwana w’ekitooke

164. We zireegerwa : si we zivugira

165. We zisanga azigumira : ejjanzi teribuuka na nzige

166. W’oddiza omulalu mu kyama : ng’ayogera obulungi

167. W’ofunira ebingi : nga kitaawo ne nnyoko tebakyaliwo (= baafa dda)

168. W’okubira omulalu mu kyama : ng’ayogera bulungi gw’olabye? ( W’oddiza: ) ,

169. W’oligwa nange we ndigwa : bwe bafa tebaziikibwa wamu

170. W’olimalira omulimo ogwo : nga eza Nnakakedde luwe

171. W’olumira ku ly’ogenda okukoza : ng’ekiri munda kikuli bulungi?

172. W’omubiri gwe : y’agwonoona

173. W’omugongo omutono : talya ka Mugolooba

174. W’omutala (= ow’omutala) gwe : bw’asanga bw’ayisa (= w’asanga w’akola)

175. W’omwana afuluma amdnya wuwe

176. W’ondaba omala : yettira obuko

177. W’osuula engabo : obulwa (= olutabaalo) we bukoma

178. W’osula olumu : obalawo (= w’obala)

179. W’otereereza mmomboze: nga gwe wawasa ng’omulaba? ( W’oddiza omulalu: )

180. W’otonnatuuka : we balya eky’enkya

181. W’otoyitidde : tiwabula mawolu (= tewabulawo ggwolu)

182. W’otonnava : toyonoona mu kisulo! A ace you have not left yet (your kibanja) : d

183. W’ova toyombye : w’otera okudda

184. Wulutu, wulutu : ng’amazzi ku lutimpatimpa olukomako nga gayiika

 

Comments

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *