Engero za Baganda eza – W – Luganda Proverbs prefix – W
1. Wa baana bangi : tasala musango
2. Wabisegguusi mwana : ne Waluggi mwana?
3. Wa buggabugga : ng’omwavu akomera ennyumba
4. Wadde wadde : Busujju bukira Butambala
5. Wagenda ekkovu : n’essonko
6. Wagenda engabo : n’effumu we libeera
7. Wagenda enkumbi : tewaba wabi
8. Wagendagenda : y’afuna ekisulo
9. Waggumbulizi ky’aba nakyo : ky’awa munywanyi we
10. Wagumba ennume : n’enduusi we zibeera
11. Wagwa ekku : tiwabula bulondererwa
12. Wagwa kinene : watuukibwa (ng’afudde mugagga)
13. Wa kabatukira : talya nkoko ya mwavu
14. Wakabibi afuluma ng’asiba ag’akake
15. Wa kalogojjo nga mubumbi : asula watonnya ng’essubi amalira ku nkoomi
16. W’akaalo ke : bw’asanga bw’ayisa
17. Wa kamwa : tabulako musiri gwe
18. Wa kanyumiza tiwaala nkoko : waala amayiba
19. Wakasanke : afuuyira zirwana
20. W’akatale gy’assa ensawo ye : nga ye emuli ekkubo
21. Wa katuubo : tabuulirwa bugenyi
22. Waake alye : obummi tebuggyawo luganda
23. Wakka awunya : nga ggwe omulumbye ku nswa ze
24. Wakonkomi lw’assa : lw’anegula
25. Wakubirwa mubaka : tiwakka mirembe
26. Wakula ennume : tewakula emu
27. Wa kunyumiza tiwaala nkoko : waala ebyoya
28. Wakyemalira ng’engalo ensajja
29. Walabye malinnya : amakka ganaabula
30. Walabyewo ki? : akusinza omusango
31. Wall akadiba : waagala kasambajjo
32. Waluggyo akalanga bya banne
33. Walumbe atebuka
34. Walumbe sowaanya : alina akake akeeriire
35. Walumbe talya : atereka buteresi
36. Walumbe tawoza : akutta n’ensonga
37. Walungi tiwaba wannyu
38. Wali akaloka : embizzi w’ezza omumwa
39. Wamala okulya obwakabaka : tokyalina kye weetaaga
40. Wa maanyi abulwa w’avuba : Nnamalere yabulwa omwalo
41. Wa maanyi matono – – ( Ow’amaanyi amatono: )
42. Wambula dda : bw’atakuzinga muggo, akuzinga bugenyi
43. Wa mbuzi akunga wa maliga
44. Wambwa aludde : n’ebigobero kw’atadde (= we byenkan Wambwa alu-dde okulabika : nga n’ebigobero
45. Wambwa ayiggira (asaggira) agage n’aga mukama we
46. Wambwa takaabira ggumba
47. Wambwa tiyeeraba kimuli mu liiso (ku nnyindo)
48. Wambwa y’akiza mukama we amagezi
49. Wam omukazi, wam nte? Nti bw’erifa ndigiryako emikalo?
50. Wampi : walema ekkere okubuuka
51. Wam wazaayirwa – Buganda bwe btunu : azaayira mitala wa mugga
52. Wa mugoonyo : okutta enkoko n’afumba kasooli
53. Wa mukisa ng’aliibwa ngo : yava munda ate adda munda
54. Wa muliraano muganda : bw’afa tolima
55. Wandekera entate
56. Wannaana tafa ddogo : ng’era Wammamba bw’atafa ttama
57. Wango tabuukira walungi : buli w’abuukira, nti ebadde endidde
58. Wanjovu talemererwa masanga ge
59. Wankoko by’azaala : bye byenunulo
60. Wano situukawo : bw’ovaawo assaawo mmanvu
61. Wa nsumattu : tasimba bigambo ku mannyo
62. Wante taliiko kabi
63. Wanyooka akakka
64. Wanziringitanya ng’ejjembe ly’enkoko : lyalekerera omutwe ne limera ku kugu-lu
65. Wasaanye (= awasaanye) : wataali
66. Wa Ssenkole lufuuzi : tunaayogera olutaggwa? ( Tunaayogera olutaggwa: )
67. Watuuka (= awatuuka) akambe : enkumbi tetuukawo
68. Wawooma enkolo : tiwasigala kitooke
69. Weebale, weebale : akumalira ebibyo (or: amala ebintu)
70. Weebale, weebale : azuukusa mbwa mu kyoto
71. Weebambalika : ng’omunafu akeera okuggulawo
72. We batemera ebbamba : siwabula ssaasaaniro
73. Weebuga : ng’essukka-mugga
74. Weebugabuga : ng’omwavu akomera enju
75. Weebuulirira : ng’aleeta omumbejja omubi
76. Weebuuza kabaka ggye? Are you inquiring whether the king has an army? Asking the obvious
77. W’eddabirizirwa : ebbuga alya ssabe
78. Weedibonkola : ng’ow’amalibu addiza ekibumba
79. Weefudde : ng’anaakuboola mu lumbe
80. Weegagasa : ng’omwavu atalya masavu
81. Weegambya : ng’omukazi afumba gonja
82. Weegendereza : ng’ayafumbirwa ow’amayuuga
83. Weegendereza : ng’ow’amayuuga ayita ku lutindo
84. Weggulirewo : ng’ebiri ku kyoto akutuza mannyo
85. Weeginga : ng’omukazi afumbye gonja abiriridde
86. Weegulirawo omuwa-butwa : ng’omulaba
87. Weeguluma nga bijanjaalo : enkumbi ebirima esula wansi, byo Walla waggulu ku mpagi
88. Weejalabya : ng’omubi awonga
89. Weekakire : omugenyi yeekakira taaba mubie
90. Weekambazza ng’ow’effumu erimu : nti sikukuba manyago
91. We kenkana, ng’akuwadde : kya beene, ng’akummye
92. Weekennenkula nga bbugga : balyaye kibbo lidda munda
93. Weekennenkula nga mukyawe : leero akukyawanga n’akugulira enkumbi nti abaganzi balimya nkobazangu? ( Weeyogeza ng’omukyawe: )
94. Weekennenkula ng’embooge (= ng’omubooge) : bagunoga kibbo, gudda muga-nda
95. Weekiina nga Kasuipu, nti: Embuga nnaagikuba mu ggulu
96. Weekiina ng’ow’ettulu akiika embuga, nti bakira omwami ayogera nga mmusi-mbyeko abiri
97. Weekolera mbyone : ng’omulwadde eyeewolera nte
98. Weekolera mbyone : ow’obusa by’akola ewaabwe
99. Weekuube : omukazi omunafu yeekuuba ttaka
100. Weekuukuubya ng’ezzaana – – ( Yeekuukuubya: )
101. Weekulumbaza nga ekigenge : buli ekijja n’embuga
102. Weekuumiiza ng’ow’ekirevu ayasizza ekita nti zino ewuzi ku mumwa, tizilkitu-nge? ( Okekkera ng’ow’ekirevu: )
103. Weekunye : totaase wa muliraano
104. Weekutte enkolo n’akambe?
105. Weekuza nga kigenge : oluba okujja nga kikuba mbuga
106. Weekuza nnyo ku nnyama nzibe : nze mukulu
107. We kyenkanawo : ng’akuwadde
108. Weemagaza ng’omukazi ataterekedde bba
109. Weemaze eggoga : omusezi lye yeemala mu lutabaalo
110. Weemazemaze ng’atta enjaliko : ng’enkulu ekyatudde
111. We mbalemera : takuza baana
112. that), won’t educate children
113. We mmala okulya, simalirawo (bigambo) byange : ng’anaalya ku bbiri (= n’awalala)
114. Weenaanya ng’omulungi akomba ensaka
115. Weenaanya : ng’ow’enviiri ensale
116. W’endya-mbi : tabula gw’alya naye
117. W’entuula-mbi : y’alaba ekifo
118. Weenyumlikiriza : ng’alya obutooke obutono
119. Weenyumiikiriza : nga w’ettulu ava mbuga
120. Weenyumiikiriza : ng’azaala omumpi
121. Weenyumiriza (= weenyumiikiriza) : ng’olugunju olw’ettulu, nti nnannyini nkoko kata mmuleete!
122. Weenyumiikiriza : ng’omuwuulu omusawo – – ( Yeetemaatema ng’omuwuulu: )
123. Weesuumusa : ng’omumpi akka e siira
124. Weetaaganyiza : nga lumonde akona
125. Weetaaya : ng’ezzaana eddekere enju
126. Weetekedde ekitakwetekedde : embuyaga tenyeenya kutu
127. Weetemaatema ng’omusawo omuwuulu, nti ejjembe lyange lifunyisa abakazi n’ente
128. W’ettima – ( Ow’ettima: ) ,
129. Wettula : ng’omwana omulizi
130. We twagala : nga likutte ekitooke
131. Weetwale : enkejje w butta
132. We twava emmanju nga kiwedde : musale wa matu
133. We twenkana : yeeyitira abassi
134. Weetyabidde za kukwokya : kijja-na-nnenge ku kkubo
135. Weewanise ng’omuwazi : bw’akakana ng’ali ku za birenge bw’aba awala asooka mutwe n’alyoka addira ebirenge
136. Weewanise : ng’akabiika mu nkanaga
137. Weewola kivunya musango : ng’omulwadde eyeewola ente
138. Weewoomya : ng’omulungi akomba ensaka, nti tensiige! ( Weenaanya: )
139. Weewulidde bubwa : tekannazibula nga kasutama
140. Weewulira bugenge : kyakajja ku mubiri nga kikuba mbuga
141. Weewulira nga kassukussuku : kajjira mu kibondo ate keetikka ssanja
142. Weewulira nga nkoko : eyagifuna akuba nsindirirwa nga yo ekuba muzinga
143. Kukuba muzinga
144. Weewulira nga nkoko : eyagifuna asula wansi mu nkukunyi, yo ng’ebeera waggulu
145. Weewulira ng’omubumbi : enju asulamu etonnya, ng’essubi ayokya lukumi
146. Weeyagaagula : ng’azinira mu kye yeebikka
147. Weeyagaagula : ng’ow’ensimbu atabaala
148. Weeyagaze : akubbya mw’osula
149. Weeyiringisa : ng’omumpi akka e Masinga
150. Weeyinula : ng’omunaku avuma amagufa nti ggwe bwe banaagakuddiza too-kaabe? (or: nti owuwo waali?) ( Kye nkola bannange: )
151. Weeyisaayisa : ng’omumbowa amwedde
152. Weeyogeza : ng’afumbye amaluma
153. Weeyogeza : ng’afumbye ekikongo, nti lyako ebibiriridde!
154. Weeyogeza : ng’anaakugoba mbuga
155. Weeyogeza nga anaakoola omuddo nti ka nnende nkoole entungo kazzi ali ku muddo
156. Weeyogeza nga asibiikirira embuzi : nti aliba omulamu alirya wa ku nnyama?
157. Weeyogeza ng’ekitaalimye : nti baaba (or mulamu) vaayo nfumbe
158. Weeyogeza ng’olwanoba luzadde : nti taba mwana wange, sandizze
159. Weeyogeza ng’omukazi agamba, nti olusuku Iwange lundaluseeko
160. Weeyogeza ng’omukyawe : nti bbalo akukyawanga n’akugulira enkumbi
161. Weeyogeza ng’omutulu ava mbuga : nti omwami abadde ayogera nga ntaddewo abiri nti eddala lyameredde e mbuga? ( Weekiina ng’ow’ettulu: )
162. Weeyogeza ng’ow’amalibu ayigga ayasira
163. Weezaalira ekirikutta : ng’omwana w’ekitooke
164. We zireegerwa : si we zivugira
165. We zisanga azigumira : ejjanzi teribuuka na nzige
166. W’oddiza omulalu mu kyama : ng’ayogera obulungi
167. W’ofunira ebingi : nga kitaawo ne nnyoko tebakyaliwo (= baafa dda)
168. W’okubira omulalu mu kyama : ng’ayogera bulungi gw’olabye? ( W’oddiza: ) ,
169. W’oligwa nange we ndigwa : bwe bafa tebaziikibwa wamu
170. W’olimalira omulimo ogwo : nga eza Nnakakedde luwe
171. W’olumira ku ly’ogenda okukoza : ng’ekiri munda kikuli bulungi?
172. W’omubiri gwe : y’agwonoona
173. W’omugongo omutono : talya ka Mugolooba
174. W’omutala (= ow’omutala) gwe : bw’asanga bw’ayisa (= w’asanga w’akola)
175. W’omwana afuluma amdnya wuwe
176. W’ondaba omala : yettira obuko
177. W’osuula engabo : obulwa (= olutabaalo) we bukoma
178. W’osula olumu : obalawo (= w’obala)
179. W’otereereza mmomboze: nga gwe wawasa ng’omulaba? ( W’oddiza omulalu: )
180. W’otonnatuuka : we balya eky’enkya
181. W’otoyitidde : tiwabula mawolu (= tewabulawo ggwolu)
182. W’otonnava : toyonoona mu kisulo! A ace you have not left yet (your kibanja) : d
183. W’ova toyombye : w’otera okudda
184. Wulutu, wulutu : ng’amazzi ku lutimpatimpa olukomako nga gayiika
Leave a Reply