Engero za Baganda eza – M – Luganda Proverbs prefix – M
1. Maddu ga ddenge : ofuuwa bw’okomba
2. Maddu tigaggwaako mulamu
3. Mafuta ga nte : gava mu nte ne gadda mu ddiba
4. Mafumu ogabuulira eyali agalwanyeeko
5. Magezi amaggye ku bugenyi : gaakubya Wakayima ku mutwe
6. Magezi g’atagenze : kaakano baziruma ebirenge (= ebinuulo)
7. Magezi g’omu : gaakisa Bigambo ku kkubo
8. Magezi muliro : bwe gukuggwaako ogunona wa munno
9. Magezi ntakke – – ( Amagezi ntakke: )
10. magoma gavugira aliwo
11. magulu ga ntungo : gasigala mu ssibiro
12. Majja-nkunene : ng’enswa egoba ennyonyi
13. Makoomi ga mwaka : n’omunafu akuma
14. Makulane : ng’emmese esula omw’omunafu
15. Makunale : ng’entanda eriko ekibya (or nva)
16. Mala okulya : ava ku mmindi ya taba
17. Mala okulya : enjuba temulinda
18. Mala okulya : takubuulira kiri ku mmere
19. Mala okulya : bw’ovaawo ye agamba, nti abadde amira ebitole
20. Mala okulya : ye akugeyera emmere
21. Malizi masajja : galira gavuumira (= gavuuvuuma)
22. Maluulu ga kyalo : tegakusuuza bbuzi lyo
23. Malya-nkolo : tegalagaana
24. Mamu, maamu : gye migogo
25. Mannyangwa : nga lumonde ow’omu kibanja
26. Manyi ga nnabugi : gamukubya akyali muto
27. Maanyi ga tulo : gava ku lukokola bw’otofunyako tiweebaka
28. Manyiira ku mwoyo : ng’endeku ey’obulago
29. Masannanzira : gatta omubuuza n’omubuuzibwa
30. Masappanzira gatutabye : tatta wa ggwanga
31. Masavu ga npaana : gasaala gakka kibira
32. Masenge ga muyiisa : tegaggwaamu mwenge
33. Maseeneeko : ng’okugulu kw’ejjenje
34. Masika ngabo : tigalema
35. Maaso amati : galamusa nnyinimu
36. maso g’enjala : gatuukira mu lusuku
37. maso mabi : tegayiwa tato
38. maso matono : gasinga ebitangalijja
39. Matankane : ng’empale y’omuseveni mpanvu si mpanvu, nnyimpi si nnyimpi
40. Mateerero : nti enkoko yange ebiika mu kyalo
41. Matole manene : teganyaga nnyini mwana
42. matu ga mubaazi : gawulira kya mbwa etwala ennyama yo omusaba takuwa
43. matu tegasula njala
44. Mavi ga mukulu : tigafukaamirira bwereere
45. Mavumirizi : tegatta gwe beeyana ennyo
46. Mawaggali : ng’eryambe ezziba
47. Mawolu tegatta ntamu
48. Mayanja assa bigere Lukumbi : ng’omutwe guli Sseguku
49. Mayirikiti gatikkira kwa mwaka
50. Maziga ga mmese : gajja na kamasu
51. Maziga ga musota : gajja na muggo
52. Maziribano : ng’omubi awonga nti ekibi kigwana wala
53. mazzi masabe : tegaloga (= tegamala) nnyonta
54. Mazzi matono : enkulu esooka okunywa
55. Mbadde mpoza ogw’embwa : ng’endiga erinnya ennyumba
56. Mbadde njagaliza embazzi : kibuyaga asudde
57. Mbadde nnalwemanya : ng’omunafu (= omukadde) atabaaza embazzi
58. Mbayiiyira ndya : agabira w’ebweru ng’ab’omu nju basula njala
59. Mbeera n’abiri : ne nnannyini nkoko nandimuleese
60. Mbidde ky’ekutuma : togaana
61. Mbijjukidde : omuwuulu enswa azimalira ku kiswa (= omuwuulu aziriira ku kiswa)
62. Mbikyusekyuse : enjuba tegwa e Bulemeezi
63. mayiro ntono : zikira okwekweka (= okwekisa)
64. Mboneredde : ) ali ku nkoomi ) tata muze ) y’amala abikola
65. Mboozi ensuulane – – ( Emboozi ensuulane: )
66. Mbuga ekwagala : ekira emitego gyonna
67. Mbuga ekwagala : ekuzimbya ku lwazi
68. Mbuga eramula
69. Mbuga teba lusuubo
70. Mbuga teba mmanga
71. Mbuga terimba
72. Mbuga tesiibulwa
73. Mbuggubuggu : ng’amazzi g’ekiryo
74. Mbugo mbi : zinyoomerwa ku katale
75. Mbuukire baaba w’abuukidde : kwe kumenyeka
76. Mbuzi ekogga : nnyiniyo n’agisanga
77. Mbuzi lw’efa : lwe bamanya nnyiniyo
78. Mbuzi mulanga : amaziga bule
79. Mbuzi nzadde – – ( Embuzi enzadde: )
80. Mbwa ekira ente
81. Mbwa etta na muyimbi
82. Mbwa na ngo
83. Mbwa nnyingi : ziwubya omusu
84. Mbwa ya kkoligo : eruma agisemberedde
85. Mbwa yange tebba : ng’eyise ku lwa taaba
86. Mbwa zaafa : amagunju gayinaayina
87. Mikono ffeeza
88. Mimwa etoloba : ng’ageya bwe bajja
89. Mirembe gye giseguza
90. Mirembe ngalo : buli oguddawo gukira gunnaagwo
91. Mirimu gya mu ttoggo : gikooya buli omu
92. Miti gy’amayuuni : basimba bayegeekereza bwe gikula ne gyesimba
93. Mivule giwaatula
94. Mizimbo teekale
95. Mmaali yatokomoka : agula nsuwa
96. Mmandwa lwe bagisingira – – ( Emmandwa lwe: )
97. Mmandwa mbi : evumaganya agisamirira
98. Mmanya nnenda : nti abalenzi kaakano bazizza
99. Mmanyi byonna : bbaluwa ebuna kyalo
100. ememe eteebuuza : efubutula eggambo
101. ememe katale
102. ememe ya munno ky’eyagala, naawe ky’oyagala : nga mwagalana
103. Mmere egulwa : kwe kugikolera ekisaakaate
104. Mmere eyala mbuga : ye akozza omwami
105. Mmere mbi : terumya njala
106. Mmere yange enfudde ki? : ye akuyita kaliira
107. Mmuguddeko ekiyiifuyiifu : omugole ky’agwa mu nkyakya
108. Mmuteekerawo okugulu
109. Mmwanyi emu – – ( Emmwanyi emu: )
110. Mmwanyi gye weesiga – – ( Emmwanyi gye weesiga: )
111. Mpa alwogerako
112. Mpaka nnyingi : zikubya mukyawe
113. Mpa kitakuusa : olusanja lubabula olulagala
114. Mpa kikula kiwooma : wabula ettooke ne bwe lyengera bw’olirya liba ddungi
115. Mpalakitale : ng’eddiba ly’emmere
116. magombe gazza : ng’embuzi eruma w’esula
117. Mnde emu : eyiwa ekisero
118. Mpa-nkuwange
119. Mpaawo atabukuttira : ne nnyazaala wo abukuttira
120. Mawo atagukuttira : ne nnyoko agutta
121. Mpaawo magombe gazza – – ( Mpa magombe: )
122. mperese : efa waaboyo mirembe
123. Mesa ka mwana : ye mesa mbi
124. Mpiima teseera : omwoyo gwe guseera (or: mugabi ye aseera)
125. Mpola : amaanyi tigalya
126. Mpolampola : eyiisa obusera
127. Mlira byogere : ng’engalabi ya Nnyanzi
128. mpulukutu za musota : ziwulira na muggo
129. mungu : kkubira ball (= ekubira bali)
130. unyiwunyi : eramusa (= alamusa) awaggale (= ziramusa)
131. Mubaaga-zibi : abaaga lumu
132. mubaana abangi (= mu bwana obungi) : timubula azza pnoma (= kalya nnoma)
133. mubbi : aguza engalo
134. Mubi azaalwa : ne bw’ozaala omulema tomusuula
135. Mubi azitta : nga balungi balya
136. Mubi nga Nsanja
137. Mu butta : timubula mpulunguse
138. Mu bwana obungi – – ( Mu baana abangi: ) Munno
139. Muddo gwa luyiira : n’atalina mbuzi agwegomba
140. Muddu akira mukazi
141. Muddu awulira : y’alya n’omwami ekyenkya
142. Muddu awulira : y’awangaaza amatu ge
143. muddu awulira : y’atabaaza engule
144. Muddu lw’abaaga – – ( Omuddu lw’abaaga: )
145. Muddu talwewa : aluwa mukama we, nti omwami enkya anaagenda ku kibuga? (lusa)
146. Mufumbya-gganda : tabalirira mutyabi (= tabalira basennya, = tasaasira bazaala)
147. mugabi tiyeeseera
148. Mugagga alina ebibye : yeeguyibwa
149. Muganda w’asula ayonoona
150. muganga tiyeeganga
151. mugano gwa nswa : tiguleka mukadde waka (or: mu kyalo)
152. Muganzi atona bibbe
153. Muganzi lw’azza : naawe omukyawe lw’ocacanca
154. Mugenda mulimbagana : nga muli balungi beereere
155. Mugenyi ajja n’essawo lye : tosooka kumugeya
156. Mugenyi amanya lijja : nga wa nsumika mbi
157. mugenyi asooka : y’ayita banne emigulungu
158. Mugenyi tamala zenkana awo
159. Mugeyi takwaza
160. mugezi awubwa : amatu tigawulira vvumbe
161. Mugoba taluma ggumba
162. Mugobya ne mugobya : basisinkana Kijonjo
163. Mugonza kunyaga : tagonza mbiro? One who is inclined to rob : is he not also inclined to be quick? If he is not, he will be caught
164. Mugya-ndibu : si ye agimala
165. jagujagu nga kabwa : tekannazibula nga kasitama
166. Mujogoolikana : ng’abasomosa obuliga
167. Mukaba nga kutu : tekunywa taaba ne kuleeta ebifeetete
168. Mukaba taggya – – ( Omukaba: )
169. Mukadde akwatira ku mmere ye
170. Mukadde tamusuza : y’amutenda eggonjebwa
171. Mukadde taseka : nga talabise amunyumiza binyuma (= nga tasanze amunyo- nyogera, = nga wabuze amunyonyogera)
172. Mukadde wa muno tayomba : ng’obuziina bwe bw’abuleka bw’abusanga
173. Muka Jita : muka Kasirye (or: Baka Jita : baka Kasirye)
174. Muka mufiire : talema kujula
175. Muka mwana tantya : ng’azaala mwami
176. Muk’omubumbi : aliira mu luggyo
177. Muk’omuwuulu : tabaako matu
178. Muk’omuwuulu : taba n’abiri
179. Muk’omwavu : talondwa
180. Mukazi agumira ku nkumbi
181. Mukazi muggya : kabugo kakadde tekabulamu nsekere
182. Mukire mukire : ow’enda akira ow’entumbi
183. Mukkuto tigusomoka mugga
184. Mukoddomi tambula : ng’embiro mmwembi muzenkanya
185. koloze tafa njala : ng’ali gye batamwagala, nti olukolola ng’amira
186. Mukome wano, tweyanguye : ng’omugenyi anaakyama (= akwatiddwa bubi)
187. Muka omulamu : tafumbirikika
188. ka omutabaazi : bw’aleka ekkata si bw’alisanga
189. ka omuzira : bamutwala taliiwo
190. Mukomye ku njokye : enfumbe timuliddeko
191. Mukuba : olumbe lwamukuba
192. Mukulu-atta-maka-ge
193. Mukulu ndimutuma ki? : yeerabira ogw’okumufulumya ebweru ekiro
194. kulu ne mukulu munne : nga kwa njala
195. kulu takulira ma bbiri : endege tezivugira mu mazzi
196. Mukulu talya nkanja : nga kwa kyengera
197. Mukulu tava nnyuma – – ( Omukulu tava: )
198. Mukulu teyeetikka : amuggya (= amuleetera) bunafu
199. Mukulu wo bw’azaala : tokeera nkya
200. Mukungubazi bonna bwe badduka ye ng’asigalawo
201. Mulamu gwe bamianga : amufumbira gwa luvu
202. Mulamu y’afuna
203. Mulangira : tasuulibwa jjinja
204. lekere ddala katta-buteme si wa kuta nsiriba
205. Mulere gwa Ssuuna : lumoonyere
206. Mull bukwata : enkuyege n’enswa
207. Mulimba asanga mukkiriza
208. Mulimba nga jjembe : liva mu buziizi, nil nva Buvuma
209. Mulimba takuza baana
210. Muliraano gwokya bbiri
211. Mulonzi tattibwa
212. Mulumbaganyi ng’empalaata y’embuzi : okuleka omutwe ng’ekwata amaviivi
213. Mulundira wala : alabira ku maanyi nga gamuterebuka
214. Mulungi akunoba : enjala n’etegwa
215. Mulungi alwa akayuka
216. Mulungi na mulungi : wabulawo asinga
217. Mulungi takuddukanya
218. Mulungi tansukka : bye biwanga mu nguudo
219. Mulwadde asosola y’agezza abalamu
220. Mulwadde taggya – – ( Omulwadde taggya: )
221. Mulwadde yanteganyanga : nga kw’otunula
222. li-azzaawo (= lyazzaawo) : ng’enkuyege
223. Mulya-kiro : buziba alaba
224. lya-mmamba : aba omu n’avumaganya ekika
225. Muli wa kiro : tasinda lubuto, asinda obudde
226. Mulyazaamaanyi agutta ku ntumbwe
227. Mulyazaamaanyi alya – ( Omulyazaamaanyi: )
228. Mulyowa-nsozi : ye lw’alwala tezimulyowa
229. Mu matu : temuli mazaana
230. mbu : mwe muva eggye
231. Mu mpafu temujja mulangira
232. m w’akoma w’akwata : ensolosozi eruma atudde
233. Mu muwafu : temujja mulangira
234. Munafu addinnana – – ( Omunafu addinnana: )
235. Munafu azaala mbwa : omulima balangira
236. Munafu azaala mumbowa : ettooke lino walirya n’ani? kasajja akukutte envuba
237. Munaku mmese : etegwa kirungi
238. Munaatunda : nti nze nnaagula? ( Munno atunda: )
239. Mungi atiibwa
240. Mu ngo mulimu enunondo? ( Mu ngo temuli mmondo: )
241. Mu ngo temuli mmondo
242. munkyamu : mwe muva engolokofu
243. Munnange, ommaze enviiri ku mutwe
244. Munno atunda : nti nze ngula nti ekimutunza okimanyi?
245. Munno bw’akukola : naawe bw’omukola
246. Munno mu kabi : ye munno ddala
247. Munnyu gwa vvu : bw’obulwa amazzi tolya
248. Mu nnyumba temuba kkubo
249. Mu nnyumba timubula mukadde : enkoko eyingira ekootakoota
250. Musajja alumbwa : bw’ogenda okumulumba ogenda weenywezezza
251. sajja awoomera ka
252. Musajja lumonde : akulira ku mugwa
253. Musajja munno lukolokolo : olusika nalwo lukusika
254. Musajja munno : omuwerera akuwerera
255. Musajja tabula : bw’olaba abuze, nga basse mutte
256. Musajja w’akulira : ng’alabye bingi
257. Musambirizi akira omutengu
258. musango gwa ntamu : gubuulirwa n’omugenyi
259. musenze alanda
260. Musenze muggya : tanenyezebwa
261. musira-nnumbu : tabaliriza zigwa mu mazzi (or: tabaliriza zigenda)
262. musisi : tenza-ggulu
263. Musisinkanye : omuti w’eggye okufumbirwa omunafu
264. musogozi talya bidumo
265. Mutagubya
266. Mutaka : ggongolo
267. Mutaka talya – – ( Omutaka talya: )
268. Mutego gwa mki : ogugwako ng’olaba
269. Muteekerawo okugulu – – ( Mmuteekerawo okugulu: )
270. Muti gwa nnanga : ogukuba amabega, gtunala gwogera obulungi
271. a Mutikke talinda
272. Muto anyumya ne muto munne
273. Mutomi taweebwa kinene
274. Mutongole kagumba – – ( Omutongole kagumba: )
275. Mutongole mbuzi : zirundibwa wa kamwa bw’otomugamba okujja okukola tajja
276. Mutongole ngabi : tekooyera
277. Mutongole ngabi : ye eyitira ginnaayo ababi
278. Mutongole tasalirwa ku lusuku
279. Mutuula nnyo ensoobasoobanye : ng’ow’omuganzi atudde ku kkono
280. Mutunda-bikadde : tatunda bbanja
281. Mutwe gukiina : nnaloose ssebo akomyewo
282. Muwa-butwa – – ( Omuwa-butwa: )
283. Muwambi : si muguzi
284. muwayira ku ngira : ewuwe tanyumya
285. Muwendo mutono : bijanjaalo olya oyolesa
286. Muwogo akaawa : akaayira akkuse
287. Muwuulu alina entumbwe : ng’asula wa jjajjaawe
288. Muyala akaayanira kulya
289. Muyise tabaako wawe
290. muyizzi agezza ttutuma
291. muyizzi akumma : n’akunyumiza ennombe
292. Muyizzi tafa – – ( Omuyizzi tafa: )
293. Muzadde tagulwa – – ( Omuzadde tagulwa: )
294. Muzibi alya akutte mu ngalo
295. Muzibi w’amaaso alaba kiro : bw’omuyita ng’ayitaba ndaba
296. Muzibu-azaala-mpanga
297. Muzibu : ng’adduka yeeyagula
298. Muzze bukwata – – ( Muli bukwata: )
299. Muzzukulu eyatta Mukudde
300. Mwagaza ekyoyoyo : Omuyima ky’ayagaza entungo
301. Mwami akwagala : ye akuzimbya ne ku lwazi
302. mwami alijja (= alidda) ddi? : ku ggwe kw’atuukira
303. Mwami azaala bitooke
304. Mwami ndimutuma ki? : bamukwatira mitala wa mugga (= musango gw’emi-tala), nti bayite omwami, ajje anzirukire
305. Mwami, olidde kya nsonga : bw’avaawo akuyita ssikabindi (= ssika mild-ndi)
306. Mwami tambula : oluvannyuma y’azza omusango embuga
307. Mwami tatta : musaakiriza y’atta
308. Mwami y’ankongoola : ente anyaga emu
309. Mwana : ddagala
310. Mwana ggwe, oli kasobeza : ng’omwana awoowooterwa nnyina
311. Mwana mugimu : ava ku ngozi
312. Mwana muwala kkoba lya mbogo : lyeggya lyokka mu bunnya
313. Mwana muwala mutuba : atagusimba ye asubula
314. Mwana na mwana : ng’omu tannakuba munne lubale
315. Mwana omu : ) ajjula bijogo ) alinga ekire ky’enkuba ekimu
316. Mwana wa munywanyi wange tagenda butalya : bye biwanga ebiri e Kitta-nte
317. Mwana wange, mbagambira abali wansi, abali waggulu bawulira
318. Mwana wange, nkubuulira : ejugumba n’emala ekona
319. Mwana wange, olintuuza ku kasansa
320. Mwana w’omulunnyanja – – ( Omwana w’omulunnyanja: )
321. Mwana wa wanyenje : tafa mukka
322. Mwangu y’atta enswa : ng’asanze kibuuka
323. Mwannyina omubi : amwewereekererwa
324. Mwannyina omulalu : w’akumuweera w’omutwalira
325. Mwasa-ngabo : bw’ogiteekawo agifumita n’agyasa n’akwasa ekifuba
326. Mwavu aluma – – ( Omwavu aluma: )
327. Mwavu ayisa bukalu (= bukaba)
328. Mwavu y’aleeta endiira
329. Mwayombedde ki? : ye akuzza mu byaijo
330. Mwaza-kinyumu : tayomba, abagenyi ne bwe boonoona buli kintu
331. Mwebazizza bamalookooli
332. Mwenkanonkano – – ( Omwenkanonkano: )
333. Mweyogereze : takusuuza kayanzi ko
334. Mwogeza-bboggo : emmundu aligyambalira
335. Mwogeza-bboggo : ng’ayita na mbwa nti eridde ki ndiwe (= okuliwa)?
336. mwogezi tatenda bibye
337. Mw’otosula : tosaliramu bibya
Leave a Reply