Engero za Baganda eza – G  – Luganda Proverbs prefix – G 

Engero za Baganda eza – G  – Luganda Proverbs prefix – G

 

1. Gabwatuka : ne gawera omuwumbo

2. Gadibe ngalye : ng’embwa ebunza omuzigo

3. Gafuma (= gamala okufuma) : bagabejjereza taaba nti nnabangogoma alina emmindi?

4. Gakuweebwa munno : empogola egawa mususi

5. Gakuweddeko : ng’ayombera gy’asaka nti jjo toliddayo? ( Amagezi gaku- weddeko: )

6. Gakyali mabaga

7. Gaali masane : ate ente enzirugavu okuzaala amata ameeru!

8. Gaali masane : omusota okulinnya omuti, nga sigulina magulu!

9. Ga luleeba : ganywebwa wa mwoyo

10. Ga mulubaale : osiima olabyeko

11. Gamuweddeko : ng’ayombera gy’asaka

12. Ganaafa : nago gasalirwa essubi

13. Ganaakalira ku nnyago : tiyekkaanya agafumbye

14. Ganaakona : tegabuulirwa muliro mungi

15. Ga nnyana : ganywebwa muwangaazi

16. Gaanya bba : ng’alabye obugyo

17. Gaasaaka ge gattula : ng’amuddako mulungi

18. Gatutabye : tatta wa ggwanga

19. Gava mu kulya

20. Gayita ku kibi : ne gasekera ekirungi

21. Genda eri e Mbaale mu Baganda banno

22. Genkanyenkanye : y’amala atoma

23. Geerwanyalwanya : gaagala nnyini nnyama

24. Ggambo bbi :,lisangwa ku mwoyo (or: wamwenge alisanga ku mwoyo)

25. Ggufa kkalu : bbula bulumo

26. Ggwanga lya mwenge : liggwa na mwenge

27. Ggwe bw’olaba ng’oli agalula effunfugu : nga talissangako?

28. Ggwe oh mu kulya – – ( Oh mu kulya: ) Rub

29. Ggwe oh mulimba nga jjembe : lisula ku kikondo, bwe bukeera enkya, nti nva Buvuma

30. Ggyako omwoyo : nga muk’omubbi bwe yaggya ku kwebaza

31. Ggyawo ekikyo ng’omwana aliko nnyina tannajja

32. Gindi wala : nga tekuliiko muganda wo

33. Gira tunyumye : bw’ovaawo akwetissa enju

34. G’oziriza omulyango : ogasanga ku Mayanja

35. Gubasaza mu kabu : enswa nnene

36. Gubula yeeguya : tegukala

37. Gugaba : munnange nno okoze!

38. Guggwereddewo : ng’akukubye ku nnyindo wa luganda

39. Gujabagidde gujabagiza) : ) ng’omunafu azadde kaliira ) nga ku ndali kuliko ensenke

40. Gujaala : gwe gusibirwa empina

41. Gulemye : eyalemera e Mmengo

42. Guliko omuseesa : tiguzikira

43. Guluma yaguzza : enziku teruma kkundi

44. Gunadda ne nnywa : ) alinda okutoma ) talwa kuwuuba ndeku, nti mugu- mazeemu? ) asamba endeku

45. Gunaanyula : tegubuulirwa muwemba – – ( Ogunaanyula: )

46. Gundi apalappalanya : ng’atatte mukago

47. Gundi ky’ajje yeetikke : ng’akootakoota

48. Gundi oyo takuba : nga b’afuga bamuwulira

49. Gundi wamu : ng’akubye ne kojjaawe akaliga

50. Gundi yeetala : ng’omufumbo atalina ngabo

51. Gundi yeeyolodde : atyatyala butyatyazi

52. Gunsinze : aliwa bitono

53. Gunzise mu vvi : nga ye yamwezaalira (= nga wa luganda, omusango gwe gusi- nze)

54. Gusula : ) ne gutakusinga, nga mulungi ) gwe gukuwa empoza

55. Gute ngutole : ng’Omuganda awoza n’Omunyolo (= Omuyima anaawoza n’Omuganda)

56. Gutta bingi – – ( Omukwano gutta bingi: ) P

57. Gutta nnyinigwo : nga guzise

58. Gutta ento : ne gutasubwa

59. Gutusse mu vvi – – ( Gunzise mu vvi: )

60. Guva mu ngabo

61. Guweddeko entontogolo : ennyonyi ziyita e ttale (= kkuutwe)

62. Guwedde mirembe : akiina muyiisa

63. Guwedde : ng’afunye gw’engabo (= ekyengabo)

64. Guyimbye embwa n’okugulu : nga gulemye omusigire

65. Guzzibwa omuganzi : omukyawe y’aguliwa

66. Guzzibwa omwagale : ne bavuma omukyawe

67. Gwa gonja gunadda : nga yayiisizza gwa mazzi

68. Gwaka nga musana : kaakiro tabulamu (or: ak’ekiro tabulamu)

69. Gwala mubisi : tegwala mwenge

70. Gwali musala : gwafuuka kitentegere

71. Gwa menvu teguggwe? ( Ogwa gonja: ) p

72. Gwa ngalabi : tegunywebwa atudde wamu bagunywa na kuleekaana

73. Gwannema : tateganyako

74. Gwansinga : asinga emmere ewooma

75. Gwa ntendewala : ) nga w’ayunja wagazi ) nga yazimba Bukoba mu ma- tooke amangi

76. Gwayambadde : teguyitira awo (= tiguyita bwereere)

77. Gwe bakwatira mu kituli : nga ye mubbi

78. Gwe batakigambye : ) gwe kitalumya mutwe ) y’agamba nti atadde ebiga- mbo

79. Gwe batakutte : talema kwegaana

80. Gwe battira nnyina, si gwe bamuliyira : Lubya baamuliyira emituba

81. Gwe batuma okuwera engalabi : tamala kuzina n’alyoka awera ngalabi

82. Gwe baayogeddeko kambe kaawaase : tekaggwa masanda

83. Gwe kitaliiridde nnyina : nti linda bukye (= nti ka bukye)

84. Gwe nnywedde : gukwata engo mu mannyo

85. Gwe wabbanga naye : bw’asula emiryango teweebaka

86. Gwe wajjirira : teguba mulimu?

87. Gwe watumanga : ng’agenda mbiro naye bw’olaba yekkaanya, ng’agenda ku- senguka

88. Gwe wazaala jjo : akukubira pnoma n’ozina

89. Gwe weeyigira : gwe gukussa (= gukukubya) ejjenje lifa bulanzi

90. Gwe zisanga azigumira : ejjanzi terigenda na nzige

91. Gw’ogaliirako : gw’oseera? Do you cheat the one from whose food (matooke) you eat?

92. Gw’ogayunjira : y’akuyita Nnalyambe

93. Gw’okiiya : oluvannyuma gw’obeera naye

94. Gwokya bbiri

95. Gw’olekera abato : gwe gunyuma

96. Gw’olinda obuto : akulinda bukadde

97. Gw’ologa amaaso : y’akugoba oluwufu

98. Gw’ologa (= owonya) eggere : y’alikusambya

99. Gw’olulambuza : y’alusalako

100. Gw’olumirwa omutwe : akulumirwa bigere

101. Gw’olumirwa omwoyo : alumwa (= akulumirwa) mutwe

102. Gw’oluteebeza : si gwe lutta

103. Gw’olya naye enkejje enjokerere : y’akuyita dduma bikalu

104. Gw’olya naye : ) y’akubala embiriizi ) y’akuziga

105. Gw’omanyi enfumita : tomulinda kugalula

106. Gw’omanyi gw’osaagirasaagirako : evvuuvutunira lisaagira ku mutta-mpindi, eri omwennyango terigendayo

107. Gw’omenyera mu nkejje : ewuwe alya luti

108. Gw’omma amazzi : omusanga ku ssengejjero

109. Gw’onooyota : togulinda kugwa manda

110. Gw’onyoomera mu kkubo : eka we nga mugagga

111. Gw’osenvuza mu buto : akusenvuza mu bukadde

112. Gw’osoose obuliika : ow’omukago talawa

113. Gw’osussa emmwanyi : omusanga ku yanja, ng’awungula

114. Gw’otaayogereza naye : olaba awerekera ensusso

115. Gw’oteeresezza mu mboozi, gw’owasa : nga mukyayogera bulungi

116. Gw’otogenze naye – – ( Gw’otoyise naye: )

117. Gw’otokuza : tomubuulirira

118. Gw’otooliyise : takwonoonera kikyo

119. Gw’otonnakaddiya : toguyita gugwo

120. Gw’otoyise (= otayise) naye : si muzibu kulimba

121. Gw’otozinanga naye : bw’asituka okuzina nga ggwe otuula

122. Gw’owola otudde : omubanja oyimiridde

123. Gw’owonya eggere – – ( Gw’ologa eggere: ) ,

124. Gw’oyagala : omusalira omusango n’omuweerera ebintu by’okuliwa

125. Gw’oyigiriza okulima : bw’ayeza takuwa

126. Gw’oyigiriza okwesa (= ekyeso) : akugobya enkaaga

127. Gw’oyita obulungi : y’akuyitaba kkabyo

128. Gw’ozadde : akukubira ennoma – – ( Gwe wazaala jjo: )

129. Gy’ava gaggya : ne gy’agenda gaggya

130. Gye babitta gye bigenda : ettooke eddene libala mu ggwaatiro

131. Gye babiyigga gye bidda : gonja omunene omusanga mu ssogolero

132. Gye babutta : gye bweyuna ettooke eddene mu ggwaatiro

133. Gye banzaalira mmanyiyo : ng’alina mukadde we amubuulirayo

134. Gye bazireegera : si gye zivugira

135. Gye biva tibirirema kuddayo : gw’okwata ku nkoona, naye akukwata ku nkoo- na

136. Gye nva bangobyeyo : gye pnenda bannyazeeyo

137. Gye watudde : nga bakulaga mulage

138. Gy’ossa embazzi : tossaayo matu

139. Gy’otega amaggwa gye bakuzza

140. Gy’oterekera embazzi – – ( Gy’oyazika: )

141. Gy’otosula : togerekerawo bibya

142. Gy’oyazika embazzi : tossaayo matu